Một hình ảnh đã được chỉnh sửa cho thấy một chiếc xe của hãng RT đỗ trước Nhà thờ St. Basil và Điện Cẩm Linh. Ảnh: AFP via Getty Images

 

 

Tác giả, Juliana Gragnani

Vai trò, Biên tập viên, Nhóm Chống Thông tin sai lệch Toàn cầu của BBC

Tác giả, Maria Korenyuk

Vai trò, Nhón Chống Thông tin sai lệch Toàn cầu của BBC

 

26 tháng Tám 2025

 

 

 

Anh Javier Gallardo bắt đầu buổi sáng bằng việc xem chương trình âm nhạc cổ điển trên truyền hình - thói quen giúp anh có tâm trạng tốt trước khi lên đường lái xe tải.

 

Nhưng vào một sáng thứ Hai của tháng Sáu, anh bật ti-vi và, thay vì nhạc, màn hình tràn ngập hình ảnh chiến trường trong một bản tin từ một kênh truyền hình mà anh chưa bao giờ nghe tới.

 

"Chuyện gì đang xảy ra vậy?", anh Javier tự hỏi. Sau 20 phút, anh tắt máy: "Tôi không thể kết nối được."

 

Trên màn hình hiện logo màu xanh lá cây với dòng chữ "RT". Lên mạng tìm kiếm, anh Javier phát hiện đây là kênh truyền hình của Nga.

 

Anh sống ở Chile, nơi kênh truyền hình tư nhân Telecanal bị cáo buộc đã nhượng sóng cho RT – đài do nhà nước Nga hậu thuẫn, trước đây có tên Russia Today.

 

Hoa Kỳ, Anh Quốc, Gia Nã Đại và EU đã áp đặt các hạn chế đối với RT. Ảnh: Photo by YURI KADOBNOV/AFP via Getty Images

 

 

 

Cơ quan quản lý phát sóng Chile đã mở thủ tục chế tài Telecanal vì nghi ngờ vi phạm luật phát thanh truyền hình, và đang chờ phản hồi chính thức. Telecanal hiện chưa trả lời yêu cầu bình luận.

 

Trong khi đó, khán giả như anh Javier cảm thấy bối rối.

 

"Tôi rất bực mình," anh Javier thừa nhận. "Họ không hề thông báo trước, và tôi chẳng hiểu tại sao cả."

 

Trong ba năm qua, kênh truyền hình RT do nhà nước Nga hậu thuẫn và hãng thông tấn kiêm phát thanh Sputnik đã mở rộng sự hiện diện quốc tế; hiện nay, họ phát sóng khắp Phi châu, Balkan, Trung Đông, Đông Nam Á và Mỹ Latinh.

 

Tất cả điều này đều trùng hợp với lệnh cấm ở các nước Tây phương.

 

 

Năm 2024, chánh quyền Hoa Kỳ đã trừng phạt một số lãnh đạo của RT, trong đó có Margarita Simonyan. Ảnh: Kirill KUDRYAVTSEV / AFP

 

 

Sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine tháng 2/2022, Mỹ, Anh, Gia Nã Đại, toàn bộ Liên minh Âu châu cùng các tập đoàn công nghệ lớn đã áp đặt lệnh cấm phát sóng RT, cáo buộc kênh này lan truyền thông tin sai lệch về chiến tranh.

 

Đỉnh điểm là vào năm 2024, chính quyền Mỹ áp thêm lệnh trừng phạt đối với các lãnh đạo RT – trong đó có Tổng biên tập Margarita Simonyan – với cáo buộc tìm cách làm xói mòn "niềm tin công chúng" vào các thể chế dân chủ.

 

Sự việc xảy ra giữa lúc Điện Cẩm Linh bị cáo buộc đang tiến hành một chiến dịch quy mô nhằm can thiệp bầu cử tổng thống Mỹ. RT phủ nhận mọi liên quan.

 

Tuy nhiên, ở các khu vực khác, ảnh hưởng của RT không ngừng gia tăng.

 

Từ năm 2023, kênh này đã mở văn phòng tại Algeria, ra mắt dịch vụ truyền hình bằng tiếng Serbia và khai triển các chương trình đào tạo miễn phí cho nhà báo từ Phi châu, Đông Nam Á, Ấn Độ và Trung Quốc.

 

RT cũng thông báo kế hoạch mở văn phòng tại Ấn Độ, trong khi Sputnik khai trương phòng tin tức tại Ethiopia hồi tháng Hai.

 

Tất cả những điều này trùng hợp với sự suy yếu rõ rệt của truyền thông Tây phương ở một số khu vực. Do cắt giảm ngân sách và thay đổi ưu tiên chính sách đối ngoại, một số kênh truyền thông đã thu hẹp quy mô và thậm chí rút khỏi nhiều nơi trên thế giới.

 

Hai năm trước, BBC đã đóng cửa dịch vụ phát thanh tiếng Ả Rập để chuyển sang hình thức kỹ thuật số – cung cấp tin tức dưới dạng âm thanh, video và văn bản. Kể từ đó, BBC đã khai triển dịch vụ phát thanh khẩn cấp cho Gaza và Sudan. Cùng năm đó, đài Sputnik của Nga bắt đầu phát sóng 24/7 tại Lebanon, thay thế sóng của BBC tiếng Ả Rập.

 

Trong khi đó, đài phát thanh quốc tế Voice of America do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ đã cắt giảm hầu hết nhân viên.

 

Tiến sĩ Kathryn Stoner, chuyên gia khoa học chánh trị tại Đại học Stanford, nhận định: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi măng, nước sẽ chảy vào."

 

Tuy nhiên, câu hỏi vẫn còn đó: mục tiêu cuối cùng của Nga là gì? Và sự bành trướng rõ rệt về quyền lực truyền thông tại những khu vực này mang ý nghĩa gì trong bối cảnh trật tự thế giới đang thay đổi?

 

 

'Không phải ai theo thuyết âm mưu cũng điên rồ'

 

Stephen Hutchings, giáo sư nghiên cứu về Nga tại Đại học Manchester, cho biết: "Các quốc gia bên ngoài Tây phương] là vùng đất rất màu mỡ về mặt trí tuệ, văn hóa và tư tưởng, bởi họ vẫn còn lưu giữ những tình cảm chống Mỹ, chống Tây phương và chống đế quốc."

 

Ông lập luận rằng tuyên truyền của Nga được khai triển một cách khôn khéo: nội dung được hiệu chỉnh để phù hợp với từng nhóm khán giả cụ thể, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc áp dụng những quan điểm tư tưởng khác nhau ở từng khu vực.

 

 

RT là một đài truyền hình tin tức được nhà nước Nga hậu thuẫn. Ảnh: KIRILL KUDRYAVTSEV/AFP via Getty Images

 

 

Chẳng hạn như cách nhìn nhận về RT. Ở Tây phương, RT thường bị xem là "cánh tay của nhà nước Nga và là kênh phát tán thông tin sai lệch," ông nói. Nhưng ở nhiều nơi khác trên thế giới, RT lại thường được coi là một đài truyền hình hợp pháp với quan điểm biên tập riêng.

 

Điều này khiến khán giả dễ tin tưởng hơn – "không phải tất cả những người theo thuyết âm mưu điên rồ đều ngây thơ tin vào thông tin sai lệch", theo diễn giải của Tiến sĩ Rhys Crilley, giảng viên quan hệ quốc tế tại Đại học Glasgow.

 

Ông Crilley cho rằng việc RT đưa tin về thế giới có thể thu hút lượng lớn khán giả – "những người thực sự quan tâm đến những bất công toàn cầu, hoặc những sự kiện mà họ tin rằng Tây phương đang nhúng tay vào."

 

 

'Một sự thao túng rất tinh vi'

 

Bề ngoài, trang web quốc tế của RT trông giống như một trang tin tức chuẩn mực và thậm chí có những bài đưa tin chính xác. Nhưng theo Tiến sĩ Precious Chatterje-Doody, giảng viên cao cấp về Chánh trị và Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Mở (Open University), đó chính là "một sự thao túng rất tinh vi". Bà là đồng tác giả một cuốn sách về RT cùng với Giáo sư Stephen Hutchings, Tiến sĩ Rhys Crilley và nhiều học giả khác.

 

Bà và các đồng nghiệp đã phân tích các bản tin quốc tế của RT trong giai đoạn từ tháng 5/2017 đến tháng 5/2019. Kết quả cho thấy cách lựa chọn tin tức – những gì RT chọn đưa, và những gì RT bỏ qua – thường phục vụ cho một số câu chuyện định sẵn.

 

Chẳng hạn, các chuyên gia nghiên cứu nhận thấy rằng tình trạng bất ổn xã hội được ưu tiên đưa tin khi nó xảy ra ở các nước Âu châu, trong khi một trong những chủ đề thường được ưu tiên đưa tin trong phạm vi đưa tin về các vấn đề nội bộ của Nga là các cuộc tập trận quân sự của nước này.

 

RT cũng từng phát sóng những tuyên bố sai sự thật rõ ràng. Chẳng hạn, việc Nga sáp nhập Crimea năm 2014 được miêu tả là một cuộc "thống nhất hòa bình", bất chấp bằng chứng cho thấy sự can thiệp quân sự. Từ sau cuộc xâm lược toàn diện Ukraine năm 2022, RT tiếp tục phủ nhận các bằng chứng về tội ác chiến tranh của Nga.

 

 

Tiến sĩ Kathryn Stoner, chuyên gia khoa học chánh trị tại Đại học Stanford, cho biết: 'Nga giống như nước vậy: ở đâu trên bề mặt xi-măng có vết nứt, nước sẽ chảy vào'. Ảnh: SERGEI BOBYLYOV /AFP via Getty

 

 

Tiến sĩ Kathryn Stoner, chuyên gia khoa học chánh trị tại Đại học Stanford, nhấn mạnh: "Nga giống như nước vậy: ở đâu có vết nứt trên bề mặt xi-măng, nước sẽ chảy vào."

 

RT cũng từng phát sóng những chương trình có khách mời bình luận, đổ lỗi cho Ukraine trong vụ bắn hạ chuyến bay MH17 của Hãng Hàng Không Mã Lai Á (Malaysia Airlines) vào tháng 7/2014. (Tuy nhiên, cơ quan hàng không Liên Hợp Quốc đã kết luận Nga phải chịu trách nhiệm, và các viên chức điều tra quốc tế xác định hệ thống hỏa tiễn được đưa từ Nga sang miền đông Ukraine do Nga và lực lượng ly khai thân Nga xử dụng để thực hiện vụ tấn công.)

 

Điều đáng chú ý là quan điểm của khán giả về nội dung đưa tin này.

 

Từ năm 2018 đến năm 2022, các chuyên gia nghiên cứu đã phỏng vấn 109 khán giả của RT tại Anh, trước khi cơ quan quản lý truyền thông Ofcom thu hồi giấy phép phát sóng của kênh này. Tiến sĩ Precious Chatterje-Doody cho biết nhiều người tham gia khảo sát thừa nhận họ nhận thấy "RT có thiên vị", nhưng đồng thời tin rằng mình vẫn có đủ năng lực phân biệt đâu là sự thật và đâu là không chính xác.

 

Tuy vậy, bà cảnh báo: "Khán giả chưa chắc đã hiểu rõ RT thiên vị như thế nào, cũng như không nhận ra sự thiếu trung thực trong cách đưa tin bắt nguồn từ đâu."

 

 

Tại sao Nga lại hướng sự chú ý trở lại Phi châu?

Theo Giáo sư Stephen Hutchings, bước mở rộng gần đây nhất của các cơ quan truyền thông nhà nước Nga là ở Phi châu.

 

Tháng Hai vừa qua, quan chức Nga đã có mặt tại Ethiopia để khai trương một tòa soạn mới của Sputnik. Hiện Sputnik phát sóng trên khắp Phi châu bằng tiếng Anh và tiếng Pháp, đồng thời mở rộng thêm ngôn ngữ Amharic, một trong những ngôn ngữ chính thức của Ethiopia.

 

RT cũng được cho là đã định hướng lại kênh tiếng Pháp để nhắm trực tiếp tới các quốc gia Phi châu nói tiếng Pháp. Theo tổng biên tập của RT, một phần ngân sách từ các dự án trước đây tại London, Paris, Berlin và Hoa Kỳ đã được chuyển hướng sang Phi châu.

 

 

Giáo sư Hutchings cho biết sự mở rộng lớn nhất gần đây của phương tiện truyền thông nhà nước Nga là ở Phi châu. Ảnh: MLADEN ANTONOV /AFP via Getty

 

 

 

Năm ngoái, truyền thông nhà nước Nga tuyên bố RT có bảy văn phòng hoạt động tại Phi châu, dù thông tin này chưa thể được xác minh độc lập.

 

Giới phân tích lưu ý rằng trong nhiều cộng đồng ở Phi châu, Nga vẫn được nhìn nhận một cách thân thiện. Tâm lý chống thực dân, chống đế quốc, cùng di sản của Liên Xô trong việc ủng hộ các phong trào giải phóng thời Chiến tranh Lạnh đã góp phần nuôi dưỡng tình cảm này.

 

Tiến sĩ Rhys Crilley cho rằng với chiến lược mới, Nga hy vọng sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của Tây phương, tìm kiếm sự ủng hộ quốc tế cho các hành động của mình, đồng thời mở rộng quan hệ kinh tế trên lục địa.

 

 

Bên trong khóa học của RT dành cho phóng viên Phi châu

 

Khi RT khai giảng khóa học trực tuyến đầu tiên dành cho các phóng viên và blogger Phi châu, nhóm Phân tách Thông tin Sai lệch Toàn cầu của BBC đã tham gia để tìm hiểu thêm.

 

Tổng giám đốc RT, ông Alexey Nikolov, tuyên bố trước các học viên rằng, "Chúng tôi là một trong những đơn vị kiểm chứng tốt nhất và chưa từng bị phát hiện phát tán thông tin sai lệch".

 

Một trong các bài học tập trung vào cách bác bỏ thông tin sai lệch. Giảng viên lấy ví dụ về vụ tấn công bằng vũ khí hóa học ở thành phố Douma (Syria) năm 2018 – vốn do chính quyền Assad, được Nga hậu thuẫn, tiến hành – và gọi đó là "tin giả". Cách giảng giải này bỏ qua kết luận từ cuộc điều tra kéo dài hai năm của Tổ chức Cấm Vũ khí Hóa học, khẳng định các cuộc tấn công do Không quân Syria thực hiện.

 

Người điều phối cũng bác bỏ vụ thảm sát thường dân Ukraine do lực lượng Nga gây ra tại thị trấn Bucha của Ukraine năm 2022, gọi đó là "vụ giả mạo nổi tiếng nhất". (Điều này bất chấp bằng chứng rõ ràng từ Liên Hợp Quốc và các bên độc lập đổ lỗi cho lực lượng Nga.)

 

Khi trao đổi với những người tham gia sau khóa học, nhiều người dường như không mấy bận tâm về điều này - một số người nói với BBC rằng họ tin RT là một đài truyền hình quốc tế chuẩn mực, tương đương với CNN hoặc Al Jazeera.

 

Khi chúng tôi phỏng vấn một nhà báo Ethiopia vào tháng 12/2024, họ đã đồng tình với tuyên bố của RT khi gọi vụ giết Bucha là một "sự kiện dàn dựng". Ảnh đại diện trên mạng xã hội của họ là ảnh Putin.

 

Một nhà báo từ Sierra Leone thừa nhận những rủi ro của thông tin sai lệch và thông tin giả mạo nhưng đồng thời cũng nói thêm rằng mỗi cơ quan truyền thông đều có 'phong cách và giá trị tin tức" riêng.

 

 

Từ Trung Đông đến Mỹ Latinh

 

Theo Giáo sư Hutchings, tại Trung Đông, các phương tiện truyền thông nhà nước Nga như RT Arabic và Sputnik Arabic đang điều chỉnh nội dung đưa tin về cuộc chiến Israel-Gaza để thu hút đối tượng khán giả ủng hộ Palestine.

 

Ở những nơi khác, gồm cả Mỹ Latinh, RT cũng đang cố gắng mở rộng phạm vi hoạt động của mình.

 

Theo trang web của RT, kênh này được cung cấp miễn phí tại 10 quốc gia trong khu vực, bao gồm Argentina, Mexico và Venezuela. RT cũng được phát sóng trên truyền hình cáp ở 10 quốc gia khác.

 

 

 

Chụp lại hình ảnh,Theo trang web của RT, kênh này có sẵn miễn phí trên TV ở 10 quốc gia Mỹ Latinh. Ảnh: REUTERS/Dado Ruvic

 

 

Tiến sĩ Armando Chaguaceda, một chuyên gia sử học và chuyên gia khoa học chánh trị người Cuba-Mexico, một chuyên gia nghiên cứu của tổ chức tư vấn Chánh phủ và Phân tách chánh trị (tập trung vào giáo dục công dân và thúc đẩy văn hóa dân chủ), cho biết việc cung cấp tin tức quốc tế bằng tiếng Tây Ban Nha trên truyền hình miễn phí là "một phần thành công".

 

Mặc dù đã bị cấm trên YouTube trên toàn thế giới kể từ tháng 3/2022, nhưng RT vẫn len lỏi vào nền tảng này ở một số nơi.

 

Tại Argentina, người thợ mộc 52 tuổi Aníbal Baigorria ghi lại các bản tin truyền hình của RT và tải lên kênh YouTube của mình, cùng với những phản ứng của ông.

 

Ông lập luận: "Ở Buenos Aires, tin tức tập trung quá nhiều vào thành phố. RT cung cấp cái nhìn tổng quan về tất cả các địa điểm ở Mỹ Latinh và tất nhiên, cả tin tức toàn cầu nữa".

 

"Mọi người đều có quyền quyết định điều họ tin là đúng."

 

 

Hiểu tác động

 

Cuối cùng, rất khó để định lượng tác động của giới truyền thông do nhà nước Nga hậu thuẫn trên toàn thế giới.

 

RT tuyên bố có hơn 900 triệu người xem truyền hình ở hơn 100 quốc gia theo dõi nội dung của RT, và cho biết nội dung của họ đã thu hút 23 tỷ lượt xem trực tuyến vào năm 2024.

 

Nhưng như Tiến sĩ Rasmus Kleis Nielsen, giáo sư truyền thông tại Đại học Copenhagen, chỉ ra: "Việc nội dung được dễ dàng theo dõi không phải là thước đo có ý nghĩa về quy mô khán giả."

 

Ông cũng lập luận rằng con số 900 triệu người xem là "cực kỳ khó xảy ra" và mô tả lượt xem trực tuyến là một số liệu mơ hồ và dễ bị thao túng.

 

Tiến sĩ Chatterje-Doody đồng ý rằng việc đánh giá tác động trực tiếp là rất khó.

 

Tuy nhiên, bà chỉ ra một trường hợp có thể cho thấy một số thành công của Nga. Tại khu vực Sahel của Phi châu, trải dài từ Senegal về phía đông đến Sudan, Nga đã đóng vai trò quân sự quan trọng "với tương đối ít sự phản đối của công chúng", ngay cả khi xét đến bối cảnh đầy thách thức. (Nga đã củng cố vị thế của mình bằng cách hỗ trợ các chính quyền quân sự ở các quốc gia như Mali, Burkina Faso và Niger.)

 

Một câu chuyện khác vẫn còn gây tranh cãi là lời biện minh của Nga cho cuộc xâm lược Ukraine. Nga từ lâu đã coi việc NATO mở rộng về phía đông và mối quan hệ ngày càng gia tăng giữa Ukraine và liên minh này là lý do chính cho cuộc xâm lược toàn diện, tuyên bố rằng hành động này gây ra "mối đe dọa an ninh" và Nga hành động "tự vệ". Mặc dù bị Tây phương bác bỏ rộng rãi, nhưng luận điệu sai trái này vẫn tồn tại ở Nam phương Địa cầu (Global South).

 

 

Thật khó để định lượng tác động của giới truyền thông do nhà nước Nga hậu thuẫn trên toàn thế giới. Ảnh: Misha Friedman/Getty Images

 

 

Tiến sĩ Chaguaceda cho biết về lập luận mở rộng NATO: "Ý tưởng này... là một câu chuyện được đón nhận khá nồng nhiệt, đặc biệt là trong giới học thuật, ở Mexico và ở Mỹ Latinh nói chung".

 

Giới lãnh đạo của một vài nước Nam phương Địa cầu đã do dự trong việc lên án cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine. Trong cuộc bỏ phiếu đầu tiên của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc sau cuộc xâm lược toàn diện vào năm 2022, đại đa số các quốc gia đã lên án cuộc chiến, nhưng 52 quốc gia đã bỏ phiếu chống lại các nghị quyết, trước đó đã đăng ký bỏ phiếu trắng, hoặc không bỏ phiếu. Trong số đó có Bolivia, Mali, Nicaragua, Nam Phi và Uganda.

 

 

Giới lãnh đạo của một vài nước Nam phương Địa cầu đã do dự trong việc lên án cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine. Ảnh: RONALDO SCHEMIDT/AFP via Getty Images

 

 

 

Tiến sĩ Crilley có quan điểm riêng về mục đích cuối cùng của Nga.

 

"[Điện Cẩm Linh đang cố gắng] giảm bớt sự cô lập tương đối của Nga trên trường thế giới bằng cách miêu tả Nga như một nạn nhân của sự xâm lược của ‘Tây phương’ và là người bảo vệ Nam phương Địa cầu."

 

Ông cảnh báo rằng rủi ro "là RT và các nỗ lực thông tin bóp méo khác của Nga sẽ lợi dụng điểm yếu của nền dân chủ tự do, đồng thời bình thường hóa hành động xâm lược của Nga ở Ukraine và coi Nga không phải là một quốc gia độc tài mà là một cường quốc thân thiện trong chánh trị toàn cầu."

 

Khi được hỏi về phản hồi đối với những cáo buộc nêu trong bài viết này, RT cho biết: "Chúng tôi thực sự đang mở rộng hoạt động trên toàn thế giới."

 

Họ từ chối bình luận thêm về những điểm cụ thể.

 

Sputnik không trả lời yêu cầu bình luận.

 

Cuối cùng, Giáo sư Hutchings tin rằng tất cả chúng ta nên quan tâm đến các hoạt động của nhà nước Nga - đặc biệt là trong bối cảnh tương lai của trật tự thế giới và nền dân chủ toàn cầu. Ông tin rằng Tây phương đang "lơ là" khi cắt giảm kinh phí truyền thông và "để lại cơ hội cho những tờ báo như Russia Today".

 

"Có rất nhiều thứ để chơi và cũng có rất nhiều thứ để mất... Và Nga đang giành được nhiều thắng lợi - nhưng trận chiến vẫn chưa kết thúc."

 

 

(Dan Viet News phụ đính)