Nguồn: Ian Seow Cheng Wei, “What’s Behind the Cancellation of Singapore’s Fighter Jet Basing in Guam”, The Diplomat, 27/08/2025

Biên dịch: Tạ Kiều Trang (nghiencuuquocte.org)

Cả hai quốc gia đều được cho là có những lí do chánh đáng để gác lại thoả thuận thiết lập căn cứ thường trực cho tiêm kích F-15 của Không quân Tân Gia Ba (RSAF).

Dù có diện tích nhỏ và không có vị thế đồng minh, nhưng Tân Gia Ba là một trong số ít quốc gia trên thế giới có hiện diện quân sự lâu dài trên đất Mỹ. Từ thập niên 1990, Tân Gia Ba đã khai triển tiêm kích và trực thăng đến Mỹ để huấn luyện vì Mỹ có không phận lớn và vì cơ hội học hỏi kinh nghiệm thực tiễn tốt nhất từ Không quân Mỹ. Các biệt đội này giúp Không quân Cộng hoà Tân Gia Ba (RSAF) có thể tiến hành những cuộc tập trận phức tạp vốn không thể thực hiện được trong điều kiện không phận hạn chế của Tân Gia Ba, qua đó đóng góp vào năng lực sẵn sàng tác chiến. Hiện nay, Tân Gia Ba có ba biệt đội RSAF tại Mỹ: hai ở Arizona và một ở Idaho.

Từ những năm 1990 đến năm 2019, theo định kỳ, Tân Gia Ba lại khai triển một biệt đội tiêm kích tại đảo Guam để huấn luyện. Sau khi Bản ghi nhớ Tân Gia Ba – Mỹ năm 1990 về việc Mỹ xử dụng các cơ sở tại Tân Gia Ba được gia hạn vào năm 2019, hai nước đã ký thêm một bản ghi nhớ khác về việc thiết lập một căn cứ thường trực cho tiêm kích F-15 của Tân Gia Ba tại Căn cứ Không quân Andersen ở đảo Guam trước năm 2029. Tuy nhiên, viện dẫn những tác động về môi sinh khi xây dựng cơ sở mới, Mỹ và Tân Gia Ba vào tháng trước đã cùng đồng ý hủy bỏ kế hoạch đặt căn cứ tại đảo Guam. Xét đến việc Mỹ đã bắt tay vào mở rộng cơ sở hạ tầng lớn cho các cơ sở của mình tại đảo Guam, khó có thể cho rằng những lo ngại về môi sinh lại là tác nhân chánh. Vậy tại sao Tân Gia Ba và Mỹ lại quyết định hủy bỏ thỏa thuận này?

Với Tân Gia Ba, việc hủy bỏ kế hoạch chủ yếu xuất phát từ những rủi ro địa chánh trị, cụ thể là sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Trung Quốc và Mỹ, cùng với mong muốn duy trì thế không liên kết của Tân Gia Ba. Ngược lại, với Mỹ, quyết định này có lẽ bị chi phối bởi việc tái khai triển binh sĩ và khí tài đến đảo Guam, một điều có lẽ đã làm hạn chế năng lực tiếp nhận thêm phi cơ.

Lý do của Tân Gia Ba: Giảm thiểu rủi ro địa chánh trị

Vào thập niên 1990, quyết định của Tân Gia Ba trong việc khai triển phi cơ đến đảo Guam chịu ảnh hưởng bởi những lo ngại về mặt tác chiến, chẳng hạn như hạn chế về không phận tại Tân Gia Ba và phải bảo vệ chiến đấu cơ khỏi bị tấn công. Ban đầu, sách lược của Tân Gia Ba để răn đe các nước láng giềng lớn hơn, cụ thể là Mã Lai Á và Nam Dương, xoay quanh việc giành ưu thế trên không. Tuy nhiên, đến cuối thập niên 1980, Nam Dương và Mã Lai Á đã bắt tay vào hiện đại hóa lực lượng không quân và mua sắm các phi cơ tương tự Tân Gia Ba, qua đó làm xói mòn lợi thế quân sự của Tân Gia Ba. Diễn biến này làm dấy lên lo ngại trong nội bộ Tân Gia Ba rằng phi cơ của họ có thể bị phá hủy ngay trên mặt đất trong một đòn tấn công phủ đầu. Do đó, để bảo đảm tính sống sót của tiêm kích, Tân Gia Ba đã khai triển phi cơ ra nước ngoài, trong đó có đảo Guam, để bảo vệ phi cơ tốt hơn trước các cuộc tấn công và cho phép điều động trở lại nhanh chóng trong tình huống khẩn cấp.

Ngoài lý do về mặt tác chiến, việc khai triển các biệt đội huấn luyện đến Mỹ còn quan trọng trong việc củng cố quan hệ quốc phòng với Hoa Thịnh Đốn và gắn kết sự hiện diện quân sự của Mỹ tại khu vực trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng cứng rắn. Ví dụ, sau khi ký Bản ghi nhớ năm 2019 về việc thành lập một biệt đội huấn luyện tiêm kích tại đảo Guam, Bộ trưởng Quốc phòng Tân Gia Ba, khi đó là Tiến sĩ Ng Eng Hen, đã tuyên bố thỏa thuận này “tái khẳng định lập trường của Tân Gia Ba rằng sự ổn định của khu vực chúng ta - khu vực Á Châu - Thái Bình Dương - đòi hỏi cần có sự ảnh hưởng và hiện diện của Mỹ”.

Tuy nhiên, quá trình hiện đại hóa quân sự nhanh chóng của Trung Quốc kể từ năm 2015 cùng với việc Trung Quốc sẵn sàng thách thức sự hiện diện quân sự của Mỹ tại eo biển Đài Loan và Biển Đông đã đặt ra những rủi ro tác chiến cho phi cơ của Tân Gia Ba đồn trú tại đảo Guam. Trong những năm gần đây, hỏa tiễn đạn đạo tầm trung tiên tiến của Trung Quốc đã đặt đảo Guam vào tầm bắn. Do tầm quan trọng chiến lược của đảo Guam đối với Mỹ, với vai trò là một cơ sở hậu cần và căn cứ không quân trọng yếu, nơi đây có thể trở thành mục tiêu của hỏa tiễn Trung Quốc trong một tình huống quân sự bất ngờ ở Đông Nam Á. Do đó, điều này có thể vô tình đẩy Tân Gia Ba vào một cuộc xung đột quân sự, và những mất mát có thể xảy đến với các phi cơ có thể gây nguy hiểm cho nền quốc phòng của Tân Gia Ba.

Ngoài những lo ngại về tác chiến, Tân Gia Ba cũng thận trọng để bảo đảm việc khai triển ở đảo Guam không báo hiệu sự tham gia của họ vào sách lược kiềm chế do Mỹ dẫn đầu, vì điều này có thể kéo theo sự trả đũa từ Trung Quốc. Ví dụ, hồi năm 2016, Bắc Kinh coi việc Tân Gia Ba tiếp tục huấn luyện quân sự tại Đài Loan và chỉ trích hành động của Trung Quốc ở Biển Đông là bằng chứng cho thấy sự liên kết ngày càng tăng của Tân Gia Ba với Mỹ. Hệ quả là vào tháng Mười hai năm 2016, chính quyền Hương Cảng tịch thu chín xe bọc thép của Lực lượng Võ trang Tân Gia Ba và loại Tân Gia Ba khỏi Diễn đàn Vành đai và Con đường năm 2017 tại Bắc Kinh.

Trong bối cảnh cạnh tranh quân sự Mỹ – Trung ngày càng gay gắt, các biệt đội tiêm kích thường trực được Tân Gia Ba khai triển trên đảo Guam có thể bị hiểu là sự ủng hộ ngầm của Tân Gia Ba đối với các nỗ lực kiềm chế của Hoa Thịnh Đốn. Do đó, lợi ích của Tân Gia Ba nằm ở chỗ tránh khiêu khích căng thẳng với Trung Quốc để nhằm duy trì mối quan hệ hữu hảo với đối tác thương mại hàng đầu của mình.

Lý do của Hoa Thịnh Đốn: Sức chứa hạn chế tại Guam

Với Mỹ, quyết định hủy bỏ kế hoạch tiếp nhận tiêm kích của Tân Gia Ba có thể bắt nguồn từ câu chuyện Hoa Thịnh Đốn tái khai triển lực lượng đến đảo Guam để tăng cường năng lực răn đe trước Trung Quốc. Kể từ sau Thế chiến II, nhờ vào vị trí chiến lược ở Thái Bình Dương và các căn cứ không quân lớn có thể tiếp nhận các phi đội oanh tạc cơ chiến lược, đảo Guam trở thành trụ cột chánh trong sự hiện diện quân sự của Mỹ tại khu vực. Ngoài ra, vị trí trung tâm hậu cần trọng yếu của đảo Guam cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ các hoạt động can thiệp quân sự của Mỹ trên khắp Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Ví dụ, trong Chiến tranh Việt Nam, đảo Guam từng là căn cứ của oanh tạc cơ B-52 trong Chiến dịch Arc Light (Ánh sáng Hồ quang), một chiến dịch ném bom dữ dội nhằm phá hủy tuyến đường tiếp tế của Bắc Việt.

Ngày nay, đảo Guam đóng vai trò là trung tâm then chốt để Mỹ ngăn chặn sự cứng rắn của Trung Quốc, đồng thời bảo vệ quân đội cũng như khí tài khỏi một cuộc tấn công tiềm tàng từ nước này. Trước năm 2012, binh lính Mỹ được khai triển trong phạm vi “chuỗi đảo thứ nhất”, trải dài từ Phi Luật Tân đến Nhật Bổn, mục đích để kiềm chế sức mạnh quân sự ngày càng lớn của Trung Quốc. Tuy nhiên, sau khi Trung Quốc hiện đại hóa lực lượng hỏa tiễn đạn đạo vào năm 2015, các hỏa tiễn này đã đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với các lực lượng Mỹ đóng quân trong “chuỗi đảo thứ nhất”. Vì vậy, Mỹ đã tăng cường hệ thống phòng thủ hỏa tiễn tại đảo Guam để bảo vệ lực lượng, đồng thời từng bước tái khai triển oanh tạc cơ tàng hình, oanh tạc cơ chiến lược và thuỷ quân lục chiến đến hòn đảo này, qua đó hình thành một lực lượng dự bị chiến lược để hỗ trợ cho một cuộc can thiệp quân sự của Mỹ, trong tình huống có thể xảy ra, ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Ví dụ, vào tháng Mười ha năm 2024, Mỹ đã tái khai triển 4.000 lính thuỷ quân lục chiến từ Okinawa đến Trại Blaz ở đảo Guam. Sau đó, vào tháng Bảy năm 2025, Mỹ tái khai triển thêm oanh tạc cơ B-52 từ Bắc Dakota đến Căn cứ Không quân Andersen ở đảo Guam để tăng cường năng lực ứng phó trước các tình huống quân sự bất ngờ ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Trong bối cảnh đảo Guam ngày càng đông đúc với khí tài và binh lính mới được tái khai triển, Mỹ đã tiến hành mở rộng cơ sở hạ tầng quân sự của đảo Guam một cách đáng kể nhằm tăng cường năng lực của mình. Do đó, xét đến các ưu tiên sách lược của Hoa Thịnh Đốn là răn đe Trung Quốc, bảo đảm cơ hội sống sót của lực lượng và tái khai triển khí tài mới, thì rất có thể đảo Guam sẽ không có đủ không gian để tiếp nhận tiêm kích của Tân Gia Ba một cách thường trực.

Hàm ý cho tương lai

Việc cả Tân Gia Ba và Mỹ cùng hủy bỏ kế hoạch đặt thường trực tiêm kích của Tân Gia Ba ở Guam khó có thể gây tác động đáng kể đến mối quan hệ quốc phòng hiện tại giữa Tân Gia Ba và Hoa Thịnh Đốn. Tân Gia Ba đã tuyên bố sẽ tiếp tục tiến hành huấn luyện không quân thường lệ tại đảo Guam để rèn dũa năng lực chiến đấu, cũng như đang phối hợp với Mỹ để thành lập một biệt đội huấn luyện tiêm kích mới tại Alaska. Song song với đó, thông qua việc hủy bỏ khai triển [tiêm kích] thường trực, Tân Gia Ba đã gián tiếp gửi tín hiệu đến Trung Quốc rằng nước này không tham gia vào sách lược kiềm chế do Mỹ dẫn đầu, qua đó có thể giúp duy trì mối quan hệ hữu hảo với Bắc Kinh. Mặt khác, với Mỹ, việc hủy bỏ thỏa thuận này có thể sẽ giải phóng một phần không gian có giới hạn để tăng cường sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của họ ở Tây Thái Bình Dương. Tuy nhiên, làm như vậy có thể dẫn đến gia tăng căng thẳng quân sự với Bắc Kinh, từ đó làm trầm trọng thêm tình hình địa chánh trị vốn đã căng thẳng của khu vực.

(Dan Viet News phụ đính)