Theo Economist, chánh sách của Tổng thống Trump không giải quyết mà còn làm khó thêm thách thức về lực lượng công nhân, quy định, và hạ tầng khi hồi hương sản xuất.
Cuối thập niên 1940, khi phần lớn công suất công nghiệp của Âu châu và Nhật Bản còn đang trong giai đoạn phục hồi sau chiến tranh, Hoa Kỳ chiếm hơn một nửa tổng sản lượng công nghiệp toàn cầu.
Tuy nhiên, đến năm ngoái, tỷ lệ này chỉ còn hơn 10% và Mỹ nhập cảng lượng hàng hóa nhiều hơn xuất cảng đến 1.200 tỷ USD. Đây là thực trạng mà Tổng thống Donald Trump không hài lòng.
Đặt mục tiêu tái thiết ngành sản xuất, ông Trump dựng hàng rào quan thuế, qua đó buộc các doanh nghiệp đưa dây chuyền trở về Mỹ. Một số tập đoàn lớn như hãng dược phẩm Eli Lilly hay thiết bị điện Schneider Electric bắt đầu lên kế hoạch thực hiện.
Gần hơn, hôm 14/4, Nvidia công bố kế hoạch sản xuất chip AI và siêu máy tính với mục tiêu tạo ra hạ tầng trí tuệ / trí thông minh nhân tạo trị giá 500 tỷ USD tại Mỹ trong bốn năm. Ngày 28/4, hãng IBM thông báo sẽ sản xuất máy tính lượng tử và máy chủ trong nước.
Nhưng nhiều doanh nghiệp khác, từ PepsiCo đến Diageo, cảnh báo rằng chính sách thuế quan làm gia tăng chi phí và ảnh hưởng tới lợi nhuận doanh nghiệp của họ. Theo Economist, ông Trump có thể đang đánh giá thấp những thách thức khi đưa sản xuất về Mỹ.
Đầu tiên là thiếu lao động. Ngành công nghiệp thép - nơi sản phẩm nhập cảng bị đánh thuế 25% như một trong những đòn đầu tiên của cuộc chiến thương mại - là ví dụ điển hình cho nỗ lực sử dụng thuế nhập cảng để hồi sinh ngành sản xuất.
Cạnh tranh từ nước ngoài là lực cản nhưng không phải thách thức lớn nhất đối với các công ty thép Mỹ. Vấn đề chính của họ là thiếu công nhân. Katherine Miller, phát ngôn viên Nucor - hãng sản xuất thép lớn nhất của Mỹ nói, "Tất cả hãng sản xuất đều đang phải vật lộn với nguồn nhân lực, không riêng gì chúng tôi".
.jpg)
Công nhân hàn ống thép để sản xuất máy gặt đập liên hợp HCC ở Illinois ngày 21/2. Ảnh: Reuters
Mỹ đã ngừng đào tạo trên diện rộng để có đủ công nhân làm việc trong nhà máy từ nhiều thập niên trước. Nhiều người dân Mỹ coi những công việc làm trong nhà máy là bấp bênh.
Đến nay, lương trung bình của công nhân sản xuất tại Mỹ hiện cao hơn 2 lần Trung Quốc. Tuy nhiên, mức này vẫn không đủ hấp dẫn để thu hút người Mỹ vào làm việc trong nhà máy. Theo khảo sát mới nhất của Văn PhòngThống kê Dân số Hoa Kỳ, cứ 5 nhà máy thì có 1 không thể tuyển đủ người để vận hành hết công suất.
Không riêng ngành sắt thép, lãnh đạo các doanh nghiệp nước ngoài muốn sản xuất tại Mỹ cũng bày tỏ lo ngại về việc thiếu hụt công nhân lành nghề như thợ hàn, thợ điện, hay công nhân vận hành máy móc. Gần đây, hãng TSMC (Đài Loan) cho biết dự án sản xuất chip tại bang Arizona đang bị "hạn chế bởi tình trạng thiếu công nhân".
Dù vậy, nhiều người kỳ vọng vào sự hỗ trợ của máy móc tự động / người máy (robot). Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick từng khẳng định "đội quân hàng triệu người vặn từng con ốc nhỏ lắp iPhone" sẽ sớm quay về Mỹ, nơi công việc sẽ được tự động hóa.
Nhưng thực tế Liên đoàn Robot quốc tế cho hay đến năm 2023, Mỹ có 295 robot công nghiệp trên mỗi 10.000 công nhân sản xuất, thua xa Trung Quốc (470) và đặc biệt là Nam Hàn (Đại Hàn) (1.012). Ngược với tuyên bố của ông Lutnick, hãng Apple được cho là đang có kế hoạch lắp ráp iPhone xuất sang Mỹ tại Ấn Độ.
Rào cản thứ hai là khó khăn khi xây nhà máy. Chi tiêu cho phát triển cơ sở sản xuất mới tại Mỹ (điều chỉnh theo lạm phát) đã tăng gấp đôi trong bốn năm qua, nhờ các khoản trợ cấp dưới thời chính quyền Biden. Tuy vậy, nhiều dự án đang bị chậm trễ hoặc đình trệ.
Hãng hóa chất Âu châu, Solvay, đã tạm dừng dự án nhà máy sản xuất hydrogen peroxide tại Arizona. Pallidus, công ty Mỹ sản xuất linh kiện chip, cũng đã hủy bỏ kế hoạch xây nhà máy tại South Carolina. Tình trạng này phản ánh những rối ren trong ngành xây dựng Mỹ.
Theo nghiên cứu năm 2023 của hai học giả Austan Goolsbee và Chad Syverson thuộc Đại học Chicago, năng suất lao động trong ngành xây dựng Mỹ - tính theo đầu ra trên mỗi công nhân – đã giảm 40% so với đỉnh cao những năm 1960. Nguyên nhân được cho là do quy định rườm rà, tâm lý "không xây dựng gần nơi tôi sinh sống" (NIMBY) và thiếu động lực hoàn thành đúng hạn. Ngoài ra, ngành xây dựng cũng chịu áp lực lớn từ tình trạng thiếu công nhân.
Tiếp đến, theo Economist, cơ sở hạ tầng đang xuống cấp. Hơn một nửa trong số 50.000 nhà máy trên toàn nước Mỹ đã trên 30 năm tuổi và độ tuổi trung bình của nhà máy là khoảng 50 năm. Điều này cho thấy hệ thống công nghiệp Mỹ đang già cỗi và quá tải.
Cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất cũng không khá hơn. Lưới điện quốc gia phần lớn được xây dựng từ những năm 1960–1970, nay đã gần hết hạn sử dụng – là một trong những nguyên nhân gây mất điện ngày càng thường xuyên.
Việc kết nối các nhà máy mới vào hệ thống điện cũng mất nhiều năm chờ đợi. Hạ tầng giao thông cũng đáng báo động. Theo Hiệp hội Xây dựng Đường bộ Hoa Kỳ, một phần ba số cầu trên cả nước cần sửa chữa hoặc thay thế. Điều này khiến Mỹ tụt lại xa so với mạng lưới hậu cần hiện đại, trơn tru tại Đông Á.
Theo Economist thì chính sách của ông Trump cũng khiến tham vọng đưa sản xuất trở về Mỹ khó hơn chứ không phải giải quyết các vấn đề trên.
Chính sách siết nhập cư và trục xuất công nhân không giấy tờ sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu người làm công trong cả ngành sản xuất và xây cất. Hay như quan thuế làm tăng chi phí đầu vào, từ thép xây dựng đến thiết bị sản xuất. Gần một phần ba linh kiện / phụ tùng trung gian được dùng trong sản xuất tại Mỹ là hàng nhập cảng, nên giá thành bị tăng lên đáng kể.
Đầu tháng Tư, các chuyên gia kinh tế tại Goldman Sachs cảnh báo các hãng sản xuất trong nước phụ thuộc rất nhiều vào nguyên liệu thô nhập cảng và có thể gặp phải sự gián đoạn nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng.
Ngoài ra, sự thiếu nhất quán trong chính sách quan thuế khiến nhiều doanh nghiệp do dự trong việc đầu tư hoặc tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Nhiều lãnh đạo cho biết họ đang chờ xem thuế nào áp lên quốc gia nào rồi mới quyết định.
Hãng sản xuất quạt và động cơ đến ebm-papst (Đức) cũng đã tạm dừng kế hoạch xây dựng nhà máy thứ ba tại Mỹ hoặc mở rộng các cơ sở hiện có tại đây do rủi ro thuế quan có thể kéo theo một cuộc suy thoái kinh tế. Giám đốc Klaus Geissdoerfer nói "Nếu kinh tế Mỹ suy giảm, nhu cầu tiêu dùng cũng có thể thay đổi theo".
Marco Arduini, CEO công ty linh kiện ôtô EuroGroup Laminations (Italy) nói nếu buộc phải chuyển sản xuất sang Mỹ, họ sẽ đối mặt với thuế quan áp dụng cho loại thép đặc biệt. "Việc tránh được thuế quan tiềm tàng tại Mỹ không đồng nghĩa là có thể bù đắp cho chi phí tăng thêm và nguồn cung thép hạn chế", ông nói. Ngoài ra, chi phí lao động tại Mỹ cao gấp 6 lần so với Mexico.
Điểm tích cực đến thời điểm này là dù ngành sản xuất của Mỹ có thu hẹp, nước này vẫn giữ vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt ở lĩnh vực sở hữu trí tuệ: từ dược phẩm đến bán dẫn. Mỗi năm, Mỹ đầu tư gần 1.000 tỷ USD vào lãnh vực Nghiên Cứu và Phát Triển (Research & Development), nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào.
Tờ Economist nêu quan điểm rằng việc ông Trump đẩy nước Mỹ vào thế đối đầu thương mại có thể đe dọa vai trò đó, và khuyến nghị, “thay vì cố gắng quay về quá khứ, tổng thống nên để nước Mỹ tập trung thiết kế tương lai”.
(Theo RFI - Hiệu đính BBT Dân Việt)
