Một vị quan chức Campuchia cầm đơn kiện của nước này gửi đến Chánh Văn phòng Tòa án Công lý Quốc tế Philippe Gautier ở The Hague. Ảnh: Facebook của Thủ tướng Hun Manet

Hôm 15/6, Thủ tướng Hun Manet thông báo rằng Campuchia sẽ chánh thức đệ đơn kiện lên Tòa án Công lý quốc tế (ICJ) về tranh chấp biên giới với Thái Lan, trùng với kỷ niệm 63 năm nước này chiến thắng vụ kiện đền Preah Vihear năm 1962.

Đơn kiện sẽ được một Đại sứ quán Campuchia phụ trách khu vực Hà Lan gửi đến ICJ vào thứ Hai 16/5, theo trang Facebook của ông Hun Manet, cùng bức hình đi kèm cho thấy một vị quan chức cầm phong bì thư đề tên Chánh Văn phòng Tòa án Công lý Quốc tế Philippe Gautier ở The Hague.

Ông nói thêm rằng động thái này "nhằm tìm kiếm giải pháp liên quan đến tranh chấp biên giới tại các khu vực đền Ta Moan Thom, đền Ta Moan Toch, đền Ta Krabey và khu vực Mom Bei."

Thủ tướng Campuchia cũng lưu ý thêm rằng ngày 15/6/1962 là "ngày lịch sử" khi ICJ ra phán quyết rằng Campuchia đã giành chiến thắng trong vụ đền Preah Vihear trước Thái Lan.

Trong phán quyết này, ICJ tuyên bố rằng "ngôi đền nằm trên lãnh thổ thuộc chủ quyền của Campuchia, và Thái Lan có nghĩa vụ rút toàn bộ lực lượng quân sự, cảnh sát hoặc bất kỳ lực lượng bảo vệ hay người trông coi nào đang đồn trú tại ngôi đền hoặc khu vực lân cận thuộc lãnh thổ Campuchia," theo trang web của Liên Hợp Quốc.

Vẫn trong bài viết hôm 15/6, ông Hun Manet cho biết rằng dù hai sự kiện này cách nhau 63 năm, "tinh thần và mục tiêu thực chất vẫn giống nhau" - đó là mong muốn "giải pháp hòa bình dựa vào dựa trên luật pháp quốc tế thông qua cơ chế của Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) để giải quyết các vấn đề biên giới tại những khu vực cực kỳ phức tạp và tiềm ẩn nguy cơ xung đột vũ trang cao mà cơ chế song phương không thể giải quyết triệt để, như từng xảy ra tại khu vực đền Preah Vihear".

Thủ tướng tuyên bố rằng Campuchia chỉ mong muốn có được sự công bằng, minh bạch và rõ ràng trong việc phân định đường biên giới với các quốc gia láng giềng, "để thế hệ con cháu chúng ta không còn phải đối mặt với những vấn đề tranh chấp không hồi kết."

Ông kêu gọi người dân Campuchia hãy tin tưởng chánh phủ trong việc thực hiện nhiệm vụ này.

Bốn cha con nhà Hun Sen (từ trái sang phải): Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Công vụ Hun Many (con trai út), Thủ tướng Hun Manet (con trai cả), Chủ tịch Thượng viện Hun Sen (cha), Cục trưởng Cục Tình báo Quân đội Hoàng gia Hun Manith (con trai giữa). Lưu ý là ông Hun Sen còn cô con gái em của Hun Many nữa, nhưng xét trong số con trai thì Hun Many là út. Ảnh: Facebook của Chủ tịch Thượng viện Hun Sen

Chánh phủ Thái Lan trước đó đã tuyên bố nước này không công nhận thẩm quyền tài phán của ICJ trong tranh chấp lãnh thổ với Campuchia láng giềng.

Động thái mới nhất của phía Campuchia diễn ra trong bối cảnh Thái Lan và Campuchia bước sang ngày làm việc thứ hai của cuộc họp Ủy ban Biên giới chung (JBC) tại Phnom Penh nhằm tìm kiếm thỏa thuận về các khu vực tranh chấp.

Bộ Ngoại giao Thái Lan cho biết hôm thứ 14/6 rằng cuộc họp JBC sẽ tiếp tục sang ngày hôm sau và không khí đàm phán diễn ra tích cực, theo Reuters.

"Thái Lan chân thành hy vọng điều này sẽ tiếp tục góp phần giảm căng thẳng và mở đường cho một giải pháp bền vững trong tương lai," người phát ngôn Bộ Ngoại giao Thái Lan, ông Nikorndej Balankura, phát biểu tại buổi họp báo ở Bangkok.

Theo Khmer Times, về phía Campuchia, ông Lam Chea, Bộ trưởng phụ trách Ban Thư ký Nhà nước về các vấn đề biên giới, cũng cho biết sau ngày làm việc đầu tiên hôm 14/6 rằng "cuộc họp đã diễn ra suôn sẻ."

Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra thăm dân làng tại Ban Sakon, tổng Takhian, huyện Kab Choeng, tỉnh Surin vào ngày 11/6. Ảnh: Chánh phủ Thái Lan

Tại sao lại chọn ngày 15/6?

Theo trang The Nation của Thái Lan, việc Campuchia lựa chọn ngày này để khơi lại tranh chấp biên giới phản ánh một chiến lược ngoại giao được tính toán kỹ lưỡng.

Những tuyên bố công khai của Chủ tịch Thượng viện Hun Sen và Thủ tướng Hun Manet vào thời điểm này càng nhấn mạnh một loạt các thông điệp mà Campuchia muốn gửi đi.

Nhắc đến phán quyết của ICJ, ba thẩm phán đã bất đồng quan điểm về quyết định này và cho rằng ngôi đền thực chất thuộc về Thái Lan, dựa trên các lập luận kỹ thuật và pháp lý.

Tuy nhiên, quan điểm của họ không có giá trị ràng buộc pháp lý và chỉ mang tính hàn lâm.

Vẫn theo The Nation, một điểm then chốt trong phán quyết năm 1962 của ICJ là tòa không xét xử toàn bộ đường biên giới giữa Thái Lan và Campuchia. Tức là tòa không đưa ra phán quyết rằng đường biên giới phải tuân theo tấm bản đồ mà Campuchia sử dụng làm bằng chứng vào thời điểm đó.

Đây có thể mở ra cơ hội cho Thái Lan. Nếu các tranh chấp hiện tại có thể được tách biệt khỏi vụ án Preah Vihear, một khuôn khổ đàm phán mới – ít bị ràng buộc bởi tiền lệ lịch sử – có thể thành hình.

Việc Campuchia chủ động chọn ngày 15/6 cho thấy lịch sử vẫn đang định hình các chiến lược ngoại giao hiện tại và ngày này đang được sử dụng để định hình lại cuộc đối thoại hiện tại theo hướng có lợi cho mình.

Đối với Thái Lan, việc rút ra bài học từ các kết luận trong quá khứ và chuẩn bị kỹ lưỡng cả về mặt pháp lý lẫn ngoại giao sẽ mang tính quyết định trong việc đối mặt với thách thức mới này.

Các diễn biến chính

Thái Lan và Campuchia có đường biên giới trên bộ chung dài khoảng 800km, trong đó có nhiều khu vực hai bên có tuyên bố chủ quyền chồng lấn và chưa được cắm mốc.

Vào năm 2008, căng thẳng đã dâng lên xung quanh khu vực đền Preah Vihear giữa tỉnh Sisaket (Thái Lan) và tỉnh Preah Vihear (Campuchia). Xung đột đã nổ ra và kéo dài tới năm 2011, với mỗi bên thiệt mạng khoảng 20 người, phần lớn là binh sĩ, bên cạnh đó còn có một số thường dân. Hàng chục ngàn người dân đã phải sơ tán.

Các diễn biến mới đây:

Tháng 2/2025

• 13/2: Binh sĩ và người dân Campuchia biểu tình tại khu vực đền Ta Muean Thom, hát quốc ca, tuyên bố chủ quyền.
• 28/2: Tại Chong An Ma (tỉnh Ubon Ratchathani, Thái Lan), binh sĩ Campuchia bị Thái Lan cáo buộc phóng hỏa một cái chòi của Thái Lan, xâm nhập sâu 150m vào lãnh thổ Thái Lan và đào công sự.

Tháng 5/2025

• 28/5: Xảy ra đấu súng tại Chong Bok, một binh sĩ Campuchia thiệt mạng.
• 29/5: Thủ tướng Hun Manet tuyên bố Campuchia không mong muốn xung đột với Thái Lan, nhưng sẽ dùng vũ lực nếu chủ quyền bị xâm phạm. Campuchia tăng quân và vũ khí hạng nặng ở khu vực biên giới. Tổng Tư lệnh Lục quân hai nước gặp gỡ, hội đàm và thống nhất rút quân khỏi nơi đụng độ.

Tháng 6/2025

• 1/6: Campuchia muốn đưa vấn đề tranh chấp biên giới ra Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ). Thái Lan không đồng ý, khẳng định vẫn ưu tiên cơ chế đàm phán song phương và Ủy ban Biên giới chung (JBC) để giải quyết tranh chấp. Thái Lan đặt quân đội vùng biên giới vào trạng thái sẵn sàng chiến đấu.
• 2/6: Quốc hội Campuchia thông qua đề nghị của Chủ tịch Thượng viện Hun Sen đưa bốn khu vực tranh chấp ra ICJ. Biên phòng Campuchia bắn hạ một thiết bị bay không người lái ở tỉnh Preah Vihear, gần biên giới Thái Lan.
• 4/6: Thủ tướng Hun Manet tuyên bố sẽ nộp đơn lên ICJ dù Thái Lan có đồng ý hay không. Chánh phủ Thái Lan tái khẳng định sẽ giải quyết tranh chấp bằng đối thoại song phương.
• 5/6: Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Quốc phòng Thái Lan Phumtham Wechayachai sang Phnom Penh đàm phán với người đồng cấp Campuchia. Thái Lan kêu gọi Campuchia giảm leo thang và quay lại cơ chế song phương JBC.
• 6–7/6: Thái Lan tuyên bố sẵn sàng khai triển một "chiến dịch cấp cao". Hai bên tăng cường lực lượng tại biên giới. Tại Bangkok, hàng trăm người biểu tình trước Đại sứ quán Campuchia. Thái Lan đóng cửa một số cửa khẩu và giới hạn giờ hoạt động tại các cửa khẩu chính. Bộ trưởng Phumtham triệu tập cuộc họp khẩn Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC).
• 8/6: Thái Lan và Campuchia đạt thỏa thuận rút quân về vị trí ban đầu.
• 11/6: Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra đến thăm khu vực tranh chấp biên giới với Campuchia và chủ trì cuộc họp an ninh. Ông Hun Sen kêu gọi góp tiền cho quân đội để "kháng chiến chống sự xâm lược của Thái Lan".
• 14/6: Dự kiến họp Ủy ban Biên giới chung Thái Lan – Campuchia (JBC).
• 15/6: Thủ tướng Hun Manet chánh thức tuyên bố việc đệ đơn khiếu nại lên ICJ.

(Theo BBC)