​Ảnh minh diễn: TGM 4X4, phương tiện chở hỏa tiễnphòng không Sky Sword II tại Triển lãm Công nghệ Hàng không và Quốc phòng tại Đài Bắc, ngày 17/09/2025. AP - ChiangYing-ying

Vào lúc Trung Quốc tăng cường các hoạt động hăm dọa quân sự xung quanh đảo Đài Loan, tổng thống Mỹ Donald Trump kể từ ngày nhậm chức đã có những cử chỉ gây áp lực với chính quyền Đài Bắc từ quốc phòng, kinh tế cho đến công nghệ. Điều này làm dấy lên nghi vấn : Liệu các bảo đảm về an ninh trong khuôn khổ Taiwan Relations Act mà Hoa Kỳ cung cấp cho Đài Loan vẫn sẽ vững chắc ?

Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2013, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có một mục tiêu : Thống nhất Trung Quốc bằng cách đặt Đài Loan dưới sự quản lý của Bắc Kinh, kể cả bằng vũ lực nếu cần thiết. Tuy nhiên, đảo Đài Loan, mà Trung Quốc coi như là một phần lãnh thổ từ năm 1979, được hưởng sự bảo vệ của Mỹ thông qua Taiwan Relations Act (Đạo luật Quan hệ Đài Loan).

TRA : Hoàn cảnh ra đời

Chánh sách này của Mỹ đối với Đài Loan ra đời trong bối cảnh Hoa Thịnh Đốn công nhận nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, có thủ đô là Bắc Kinh, như là nước Trung Quốc duy nhất, quốc gia mà Mỹ thiết lập quan hệ chính thức.

Theo Camille Grand, nhà nghiên cứu tại Hội đồng Âu Châu về Quan hệ Quốc tế (ECFR), cựu trợ lý tổng thư ký NATO, trên làn sóng France Culture ngày 18/07/2025, việc Hoa Kỳ tìm cách xích lại gần Trung Quốc của Mao Trạch Đông, ngoài mục tiêu chiến lược chống Liên Xô, còn thể hiện một cái nhìn thực tế chiến lược của Hoa Thịnh Đốn, « về một đất nước sắp có một tỷ dân so với một hòn đảo nhỏ dân tộc chủ nghĩa mà cơ may lấy lại quyền lực ở lục địa đã trở thành một điều khôi hài ».

Tuy công nhận Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Hoa Thịnh Đốn vẫn muốn duy trì các mối quan hệ đồng minh tại vùng Thái Bình Dương, và do vậy, Mỹ vẫn hiện diện tại Nam Hàn, Nhật Bổn, cũng như đúc kết một mối quan hệ với Đài Loan trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là về an ninh, quốc phòng.

Cũng trên làn sóng France Culture, chuyên gia về Trung Quốc, Alice Ekman, giám đốc nghiên cứu Tổ chức Nghiên cứu An ninh Liên Hiệp Âu Châu, nhắc lại rằng TRA là một văn bản cho phép định hình hợp tác quốc phòng, nhưng không bảo đảm bất kỳ sự can thiệp quân sự nào của Mỹ nếu Đài Loan bị tấn công:

«"Hoa Kỳ cam kết hỗ trợ duy trì hòa bình, an ninh và ổn định ở Tây Thái Bình Dương", như cách gọi vào thời điểm đó. Sau đó, mục 2, đoạn 2, đề nghị cung cấp cho Đài Loan "võ khí phòng thủ cần thiết để bảo đảm sự ổn định và an ninh này". Rồi ở mục 3, tôi sẽ không đi sâu vào thủ tục và chi tiết, nhưng điều quan trọng là văn bản này cũng chánh thức hóa việc bán võ khí cho Đài Loan: "Hoa Kỳ cam kết cung cấp cho Đài Loan các mặt hàng quốc phòng và dịch vụ quốc phòng với số lượng đủ để đảm bảo khả năng tự vệ của Đài Loan" ».

Trump 2.0 và những thách thức cho TRA

Trong nhiệm kỳ thứ Nhất (Trump 1.0), tổng thống Trump đã để lại dấu ấn mạnh mẽ và tích cực đối với Đài Loan. Chánh sách quan thuế và các quyết định hạn chế chuyển giao kỹ nghệ của ông đã giúp Đài Loan đạt được mục tiêu mà họ theo đuổi từ gần hai thập niên : Đa dạng hóa đầu tư Đài Loan và dịch chuyển sang các quốc gia khác trong khu vực, đồng thời khuyến khích đưa một số nhà xưởng về Đài Loan.

Trong lĩnh vực quốc phòng, chánh quyền Trump 1.0 cũng có những cử chỉ tích cực với doanh số bán võ khí cho Đài Bắc đã đạt mức 18 tỷ đô-la, so với con số 14 tỷ thời chính quyền Obama. Cũng trong nhiệm kỳ 1.0, ông Trump còn ký Taiwan Travel Act (Đạo luật Du lịch Đài Loan) năm 2018, chấm dứt một số hạn chế trao đổi chánh thức kể từ khi quan hệ bang giao bị cắt đứt năm 1979.

Nhưng từ khi bắt đầu nhiệm kỳ 2.0, mọi sự thay đổi. Tổng thống Trump có những phát biểu gay gắt đối với Đài Bắc, cho rằng hòn đảo này đã đánh cắp kỹ nghệ chip bán dẫn, rằng Đài Loan phải tăng chi quốc phòng, và phải trả « phí bảo vệ » tương tự như một loại phí « bảo hiểm an ninh ».

Và gần đây nhất, theo như tiết lộ của tờ Washington Post, tổng thống Mỹ dường như đã từ chối phê duyệt gói viện trợ quân sự cho Đài Loan trị giá hơn 400 triệu đô-la. Gói viện trợ này bao gồm các mặt hàng như đạn dược và drone. Tòa Bạch Ốc tuyên bố rằng quyết định này vẫn chưa hoàn tất.

Ngoài ra, hồi tháng 7/2025, ông Trump còn ngăn cản tổng thống Đài Loan trên đường đến thăm các nước bạn bè Trung Mỹ quá cảnh vào Mỹ sau khi có những phản đối từ Trung Quốc, khiến ông phải hủy chuyến đi. Trước đó, một tháng, Hoa Thịnh Đốn hủy một cuộc họp dự kiến tại Mỹ với bộ trưởng Quốc Phòng Đài Loan.

Tất cả những động thái « bất thường » này của Mỹ đã làm dấy lên nỗi lo lắng : Chính sách bảo vệ Đài Loan của Mỹ có được bảo đảm dưới thời chính quyền Trump 2.0 ? Liệu những cử chỉ này của ông Trump có làm suy yếu « TRA » mà Mỹ cung cấp cho Đài Bắc ?  

Để trả lời những câu hỏi trên, nữ chuyên gia về Trung Quốc Alice Ekman, cho rằng nên xét đến vấn đề bán vũ khí. « TRA » là một văn bản chánh thức hóa tính liên tục và nhu cầu cung cấp võ khí cho Đài Loan. Câu hỏi đặt ra ở đây là bất chấp những áp lực từ Trung Quốc, tình hình bán võ khí cho Đài Loan dưới thời Trump hiện tại ra sao ?

« Vẫn còn quá sớm để biết được vì ông ấy chỉ mới bắt đầu nhiệm kỳ, nhưng người ta cũng đã bắt đầu có vài ước tính. Chánh quyền Mỹ hy vọng sẽ đạt được thành tích như thời Trump làm tổng thống lần thứ  Nhất trên phương diện bán võ khí. Nghĩa là, trong nhiệm kỳ thứ Nhất, họ đã phê duyệt các giao dịch bán võ khí cho Đài Loan với tổng trị giá là 18 tỷ đô-la và do vậy, họ hy vọng chí ít sẽ đạt được con số tương tự, thậm chí cao hơn. Để so sánh, dưới thời Biden, doanh số bán võ khí của Mỹ cho Đài Loan đạt tổng cộng 8 tỷ đô-la.

Vì vậy, đây là điều thú vị nên xem xét đến, dù rằng người ta có sự ngạc nhiên là ông Trump chưa nói nhiều đến Đài Loan, thậm chí không hề nhắc đến hòn đảo này trong bài phát biểu nhậm chức ngày 20/01/2025. Nhưng điều tôi muốn nói là tôi không thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy Hoa Kỳ sẽ thay đổi hướng đi liên quan đến Đài Loan kể từ đầu nhiệm kỳ của Trump. Điều tôi thấy, và tôi nghĩ nhiều chuyên gia phân tách cũng thấy, là một cách ứng xử mang tính giao dịch nhiều hơn, điều đó không có gì mới mẻ ».

« TRA » : Là thứ gây căng thẳng và áp lực

Tuy nhiên, theo cách nhìn từ chuyên viên nghiên cứu về an ninh Camille Grand, những phát biểu trên của tổng thống Trump còn là biểu hiện của những căng thẳng trong nội bộ chánh trường Mỹ từ hai trường phái. Giữa một bên có sự đồng thuận lưỡng đảng xem cạnh tranh với Trung Quốc là một ưu tiên, trong đó Đài Loan là một trong những điểm nóng và do vậy, ủng hộ bảo đảm an ninh cho Đài Loan mạnh mẽ.

« Và đây đặc biệt là quan điểm rất rõ ràng của Ngũ Giác Đài, đề cập đến một phần lớn các công cụ quân sự của họ, vị thế của họ ở Á châu, trong trường hợp xảy ra khủng hoảng liên quan đến Đài Loan. Đây chính xác là những gì Bộ trưởng Quốc phòng Peter Hegseth đã phát biểu tại Tân Gia Ba cách đây không lâu.

Nhưng cũng có một xu hướng thứ hai trong phe Cộng hòa, nhìn chung theo chủ nghĩa biệt lập hơn, vì vậy họ rất thô bạo với Âu châu, với chủ trương "hãy tự lo liệu an ninh của mình", và cả trong bối cảnh Á châu, họ cũng nói với các đồng minh rằng, "nếu quý vị không tăng chi tiêu quốc phòng, nếu quý vị không tự lo cho an ninh của mình, chúng tôi sẽ xem xét những gì chúng tôi có thể sẽ làm".

Và như vậy, với một thứ áp lực ngầm lên các đồng minh Á châu, dù là Nhật Bổn, Nam Hàn và nhất là Đài Loan hiện đang trên tuyến đầu do mối quan hệ an ninh kém vững chắc của họ, vì không có quân đội Mỹ thường trực, không có hiệp ước nào, như chúng tôi đã đề cập trước đó. »

Ngoài ra, vì chỉ là một văn bản luật, không phải là một hiệp ước liên minh quân sự như ông Camille Grand đề cập ở trên, nên TRA luôn mang tính bất ổn và là đối tượng gây sức ép thường trực từ phía Đài Loan và Trung Quốc.

Ông giải thích tiếp : « Một nhóm vận động hành lang của Đài Loan hoạt động rất mạnh mẽ - không phải theo nghĩa xấu - tại Hoa Thịnh Đốn, và nhóm này vẫn rất tích cực cho đến ngày nay, nhằm bảo đảm việc bảo vệ lợi ích của Đài Bắc trong các cuộc tranh luận tại Hoa Kỳ. Rồi còn có hoạt động của một nhóm vận động hành lang Trung Quốc, nhằm gây ảnh hưởng đến các quyết định của Mỹ ví dụ như võ khí được chuyển giao cho Đài Bắc, chiều sâu của mối quan hệ chánh trị, v.v… »

Trả lời phỏng vấn The Wall Street Journal, đại diện của Đài Loan tại Hoa Kỳ, Alexander Tah Ray Yui, khẳng định trong vòng 10 năm qua, chi tiêu quốc phòng của Đài Loan tăng gần gấp đôi. Trong 8 năm, Đài Loan đã chi 26 tỷ đô-la mua vũ khí, chủ yếu từ Mỹ. Và tổng thống Lại Thanh Đức cũng đã tuyên bố sẵn sàng tăng ít nhất 3% GDP cho quốc phòng.

Đại diện Đài Loan tại Mỹ nói thêm một chi tiết : « Đã có 48 thông báo bán võ khí từ Hoa Kỳ cho Đài Loan nhưng bất chấp một phần lớn trong ngân sách mà Đài Loan đã chi, những thiết bị đó vẫn chưa đến được Đài Loan vì nhiều lý do. Chúng tôi rất đánh giá cao việc Mỹ cung cấp những thiết bị này, nhưng điều quan trọng là tốc độ giao hàng mà những thiết bị này, vốn đã có sẵn trong kho, có thể được cung cấp cho Đài Loan ».

Trung Quốc : Mối đe dọa hàng đầu

Nhìn chung, chánh sách của Mỹ đối với Đài Loan là không thay đổi. Trong nhãn quan Hoa Kỳ, Trung Quốc vẫn là mối đe dọa hàng đầu. Chỉ có điều phương thức thực hiện có thể sẽ mang tính « giao dịch » nhiều hơn, theo như nhận xét của Alice Ekman. Đây còn là cách để Mỹ có thể tiếp tục hỗ trợ Đài Loan và tránh được sức ép từ Trung Quốc trong các cuộc đàm phán về thương mại, theo như nhận định từ Tổ chức Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), trụ sở tại Mỹ.

Quyết định hủy bỏ gói viện trợ quân sự 400 triệu đô-la, nếu được xác nhận, sẽ phù hợp với ưu tiên của chính quyền Trump đối với việc bán vũ khí quân sự hơn là viện trợ quân sự. Đài Loan đã đáp trả mong muốn này của Hoa Thịnh Đốn qua việc bày tỏ ý định tăng cường mua thiết bị quân sự Mỹ thông qua các giao dịch mua bán vũ khí với nước ngoài. Cử chỉ này của Đài Bắc đã được Washington ủng hộ mạnh mẽ. Và điều đó cũng đồng nghĩa với việc các yêu cầu mang tính cưỡng ép của Trung Quốc đối với Đài Loan chỉ có tác dụng hạn chế.

Theo trang ISW, Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ thông qua Đạo luật Quỹ Đồng minh Đài Loan và Đạo luật Sáu Bảo Đảm với Đài Loan để bỏ phiếu vào ngày 18/09 trước khi được Tổng thống ký thành luật. Văn bản thứ nhất quy định dành 120 triệu đô-la cho giai đoạn 2026-2028 để trợ cấp các đồng minh ngoại giao và kinh tế của Đài Loan, chống lại sức ép kinh tế từ Trung Quốc nhằm cô lập ngoại giao Đài Loan.

Dự luật thứ hai là những cam kết bán chính thức của Hoa Kỳ đã định hướng chính sách của Mỹ - Đài kể từ năm 1982 và các chánh quyền tiếp theo « không thể thay đổi các bảo đảm » mà không có sự chấp thuận của Quốc Hội. Cụ thể, Hoa Kỳ cam kết : Không ấn định ngày chấm dứt bán võ khí cho Đài Loan, Không đồng ý tham vấn với Trung Quốc về việc bán vũ khí cho Đài Loan, Không đóng vai trò trung gian hòa giải giữa Trung Quốc và Đài Loan, Không đồng ý sửa đổi Đạo luật Quan hệ Đài Loan (TRA), Không đưa ra bất kỳ lập trường nào về chủ quyền Đài Loan và cuối cùng, Hoa Kỳ sẽ không gây áp lực buộc Đài Loan đàm phán với Trung Quốc !

(Theo RFI)