AP Raffi Berg

BBC News

 

 

Ảnh: AP

 

 

Hoa Kỳ và Iran dự kiến sẽ tổ chức các cuộc đàm phán đầu tiên sau nhiều năm vào thứ Bảy (11/4) để tìm cách đạt được một thỏa thuận mới về chương trình nguyên tử gây tranh cãi của Iran.

 

Ông Donald Trump đã rút Hoa Kỳ khỏi một thỏa thuận nguyên tử trước đó giữa Iran và các cường quốc trên thế giới vào năm 2018 và tái áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế, khiến Iran tức giận.

 

Ông Trump cảnh báo Mỹ sẽ có các hành động quân sự nếu các cuộc đàm phán không thành công.

 

 

 

Tại sao Iran không được phép sở hữu vũ khí nguyên tử?

 

Iran cho biết chương trình nguyên tử của họ chỉ phục vụ mục đích dân sự.

 

Nước này khẳng định rằng họ không cố gắng phát triển vũ khí nguyên tử nhưng điều này không thuyết phục được nhiều quốc gia cũng như cơ quan giám sát nguyên tử toàn cầu, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA).

 

Những nghi ngờ về ý định của Iran được dấy lên khi quốc gia này bị phát hiện có các cơ sở phân hạch h nguyên tử bí mật vào năm 2002.

 

 

Điều này đã phá vỡ một thỏa thuận được gọi là Hiệp ước Không phổ biến vũ khí nguyên tử (NPT), mà Iran và hầu hết các quốc gia khác đã ký kết.

 

NPT cho phép các quốc gia sử dụng công nghệ nguyên tử phi quân sự - chẳng hạn như cho y học, nông nghiệp và năng lượng - nhưng không cho phép phát triển vũ khí nguyên tử.

 

Chương trình nguyên tử của Iran tiến triển đến mức nào?

 

Kể từ khi Hoa Kỳ rút khỏi thỏa thuận nguyên tử hiện tại - được gọi là Kế hoạch hành động toàn diện chung hay JCPOA - vào năm 2018, Iran đã vi phạm các cam kết quan trọng, để trả đũa cho quyết định khôi phục lệnh trừng phạt.

 

Nước này đã lắp đặt hàng ngàn máy ly tâm tiên tiến (máy tinh chế) để làm giàu uranium, một điều bị cấm theo JCPOA.

 

Vũ khí nguyên tử cần uranium đã được làm giàu đến độ tinh khiết 90%.

 

Theo JCPOA, Iran chỉ được phép sở hữu tối đa 300kg uranium được làm giàu đến 3,67% - đủ cho mục đích năng lượng nguyên tử dân sự và nghiên cứu nhưng không phải bom nguyên tử.

 

Tuy nhiên, đến tháng 3/2025, IAEA cho biết Iran có khoảng 275kg uranium đã được làm giàu đến độ tinh khiết 60%.

 

Về mặt lý thuyết, số lượng đó đủ để chế tạo khoảng nửa tá vũ khí, nếu Iran tiếp tục làm giàu uranium.

 

Các quan chức Hoa Kỳ cho biết họ tin rằng Iran có thể biến uranium đó thành đủ vật liệu cấp độ vũ khí cho một quả bom chỉ trong vòng một tuần.

 

Tuy nhiên, Mỹ cũng cho rằng Iran sẽ mất từ một năm đến 18 tháng để chế tạo một vũ khí nguyên tử hoàn chỉnh.

 

Một số chuyên gia cho biết một thiết bị nguyên tử "thô" có thể được chế tạo trong sáu tháng hoặc ít hơn.

 

 

Vì sao ông Trump rút khỏi thỏa thuận trước đó?

 

Liên Hợp Quốc, Hoa Kỳ và EU đã áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế sâu rộng đối với Iran từ năm 2010, vì nghi ngờ chương trình nguyên tử của nước này đang được sử dụng để phát triển bom.

 

Các lệnh trừng phạt đã ngăn Iran bán dầu trên thị trường quốc tế và đóng băng 100 tỷ đô-la tài sản nước ngoài của nước này.

 

Nền kinh tế Iran rơi vào suy thoái, đồng nội tệ mất giá ở mức kỷ lục, kéo theo lạm phát tăng vọt.

Năm 2015, Iran và sáu cường quốc thế giới - Hoa Kỳ, Trung Quốc, Pháp, Nga, Đức và Anh - đã đạt được thỏa thuận JCPOA sau nhiều năm đàm phán.

 

Ngoài việc hạn chế những gì Iran được phép làm với chương trình nguyên tử, thỏa thuận này còn cho phép IAEA tiếp cận tất cả các cơ sở phân hạch hạt nhân của Iran và tiến hành thanh tra các địa điểm bị tình nghi.

 

Đổi lại, các cường quốc đã đồng ý dỡ bỏ các lệnh trừng phạt.

 

JCPOA được thiết lập để kéo dài tới 15 năm, sau đó các hạn chế sẽ hết hiệu lực.

 

 

Một kỹ thuật viên Iran đeo găng tay và mặc đồ bảo hộ đang cầm một bảng ghi chép phía trước thiết bị tại Cơ sở Chuyển đổi Uranium Isfahan (UCF) ở Iran vào ngày 3 tháng 2 năm 2007. Ảnh: GETTY IMAGES

 

 

Khi nhậm chức vào năm 2018, ông Donald Trump đã rút Mỹ – quốc gia được xem là trụ cột quan trọng của thỏa thuận – ra khỏi thỏa thuận này.

 

Ông gọi đây là một "thỏa thuận tồi" vì thiếu tính lâu dài và không đề cập đến chương trình hỏa tiễn đạn đạo của Iran, cùng với những vấn đề khác.

 

Ông Trump đã tái áp đặt các lệnh trừng phạt lên Iran như một phần trong chiến dịch "gây áp lực tối đa" nhằm buộc nước này phải đàm phán một thỏa thuận mới và mở rộng hơn.

 

Quyết định của ông Trump chịu ảnh hưởng từ các đồng minh trong khu vực của Mỹ vốn phản đối thỏa thuận này, đặc biệt là Israel.

 

Israel tuyên bố rằng Iran vẫn đang theo đuổi một chương trình nguyên tử bí mật, và cảnh báo Tehran sẽ sử dụng hàng tỷ đô-la từ việc được dỡ bỏ trừng phạt để tăng cường các hoạt động quân sự.

 

 

Hoa Kỳ và Israel hiện muốn gì?

 

Tuyên bố của ông Trump về các cuộc đàm phán với Iran dường như khiến Israel bất ngờ.

 

Ông Trump đã nói từ lâu rằng ông sẽ đạt được một thỏa thuận "tốt hơn" so với JCPOA, mặc dù cho đến nay Iran vẫn từ chối đàm phán lại thỏa thuận.

 

Ông Trump trước đây đã cảnh báo rằng nếu Iran không đạt được một thỏa thuận mới thì Mỹ "sẽ đánh bom".

 

Cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz đã nói rằng ông Trump muốn Iran "dỡ bỏ hoàn toàn" chương trình nguyên tử, đồng thời nói thêm: "Đó là làm giàu, đó là vũ khí hóa và đó là chương trình hỏa tiễn chiến lược của nước này".

 

Mặc dù ông Trump nói rằng sẽ có "các cuộc đàm phán trực tiếp", Bộ trưởng Ngoại giao Iran, Abbas Araghchi, cho biết các cuộc đàm phán tại Oman sẽ gián tiếp.

 

Ông cho biết Iran sẵn sàng hợp tác với Hoa Kỳ, nhưng trước tiên ông Trump phải đồng ý về chuyện không có "kế hoạch quân sự".

 

 

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump (trái) đã viết thư cho Lãnh tụ tối cao của Iran, Ali Khamenei (phải) vào tháng Ba, phác thảo một thỏa thuận mới tiềm năng. Ảnh: Reuters / Getty Images

 

 

Sau tuyên bố của ông Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho biết thỏa thuận duy nhất có thể chấp nhận được sẽ bao gồm việc Iran đồng ý xóa bỏ chương trình nguyên tử của nước này.

 

Ông nói rằng điều đó có nghĩa là: "Chúng tôi sẽ vào, cho nổ tung các cơ sở và tháo dỡ tất cả các thiết bị, dưới sự giám sát và điều hành của Mỹ."

 

Nỗi lo sợ lớn nhất của Israel là Trump có thể chấp nhận một sự thỏa hiệp không đòi hỏi Iran phải đầu hàng hoàn toàn mà ông có thể coi là chiến thắng ngoại giao.

 

Israel, quốc gia không ký NPT, được cho là có vũ khí nguyên tử, điều mà nước này không xác nhận cũng không phủ nhận.

 

Quốc gia này tin rằng một Iran có vũ khí nguyên tử, không chấp nhận quyền tồn tại của Israel, sẽ gây ra mối đe dọa đáng kể.

 

 

Hoa Kỳ và Israel có thể tấn công Iran không?

 

Cả Hoa Kỳ và Israel đều có khả năng quân sự trong việc ném bom cơ sở hạ tầng nguyên tử của Iran, nhưng một chiến dịch như vậy là phức tạp và rủi ro, mà kết quả lại không chắc chắn.

 

Các địa điểm phân hạch hạt nhân trọng yếu được chôn sâu dưới lòng đất, có nghĩa là chỉ những quả bom phá boongke mạnh nhất mới có thể tiếp cận được. Trong khi Hoa Kỳ sở hữu loại bom này, chưa rõ Israel có hay không.

 

Iran gần như chắc chắn sẽ tự vệ, có thể bao gồm tấn công các tài sản của Hoa Kỳ trong khu vực và bắn hỏa tiễn vào Israel.

 

Đối với một chiến dịch như thế, Hoa Kỳ có thể sẽ cần sử dụng các căn cứ của mình ở Vịnh, cũng như các hàng không mẫu hạm.

 

Nhưng các quốc gia như Qatar, nơi có căn cứ không quân lớn nhất của Hoa Kỳ, có thể không đồng ý giúp họ tấn công Iran vì lo sợ bị trả đũa.