.jpg)
EPA-EFE/KCNA
.jpg)
Frank Gardner
Phóng viên an ninh
Lấp lánh dưới ánh nắng thu trên quảng trường duyệt binh ở Bắc Kinh, đoàn xe tải quân sự khổng lồ được ngụy trang chở những quả hỏa tiễn của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc chậm rãi lăn bánh trước đám đông.
Có hình dáng sắc nhọn như mũi kim, dài 11 mét, nặng 15 tấn, mỗi quả hỏa tiễn mang dòng chữ: "DF-17".
Trung Quốc vừa chính thức phô trương cho thế giới thấy kho vũ khí hỏa tiễn siêu vượt âm Đông Phong của mình.
Đó là những gì đã diễn ra vào ngày 1/10/2019, trong lễ duyệt binh kỷ niệm Quốc khánh.
Thời điểm đó, Mỹ biết rõ Trung Quốc đang phát triển những võ khí này. Nhưng kể từ đó, Bắc Kinh đã tăng tốc hiện đại hóa chúng.
Nhờ tốc độ và tính năng cơ động – bay nhanh gấp hơn 5 lần tốc độ âm thanh – loại hỏa tiễn này trở thành một loại vũ khí đáng gờm, đến mức có thể biến đổi cách thức tiến hành chiến tranh.
Chính vì vậy, cuộc đua toàn cầu nhằm phát triển loại vũ khí này đang ngày càng nóng.
Hỏa tiễn DF-17 trong cuộc duyệt binh tại Quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh. Ảnh: AFP via Getty Images
Khách tham quan gần khu trưng bày xe quân sự chở vũ khí, trong đó có hỏa tiễn siêu thanh DF-17, tại một triển lãm ở Bắc Kinh. Ảnh: Reuters
Ông William Freer, chuyên gia an ninh quốc gia tại Viện Nghiên cứu Sách lược Địa chánh trị, nhận định. "Đây chỉ là một mảnh ghép trong bức tranh rộng lớn hơn của cuộc cạnh tranh địa chính trị đang nổi lên giữa các quốc gia,"
"[Đây là điều] mà chúng ta chưa từng thấy kể từ Chiến tranh Lạnh."
Nga, Trung Quốc, Mỹ: Cuộc đua toàn cầu
Lễ duyệt binh ở Bắc Kinh đã làm dấy lên lo ngại về mối đe dọa ngày càng lớn từ bước tiến của Trung Quốc trong kỹ nghệ siêu vượt âm. Hiện nay, Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới về hỏa tiễn siêu vượt âm, theo sau là Nga.
Mỹ đang nỗ lực bắt kịp, còn Anh thì hoàn toàn chưa có loại vũ khí này.
Ông William Freer thuộc Viện Nghiên cứu Sách lược Địa chánh trị – một tổ chức có nguồn tài trợ từ một số công ty công nghiệp quốc phòng, Bộ Quốc phòng Anh và một số bên khác – cho rằng lý do Trung Quốc và Nga dẫn trước khá đơn giản:
"Họ đã quyết định đổ rất nhiều tiền vào các chương trình này từ nhiều năm trước".
Trong khi đó, nhiều quốc gia phương Tây, trong suốt hai thập niên đầu thế kỷ 21, lại tập
trung chủ yếu vào việc chống khủng bố Hồi giáo cực đoan trong nước, và tiến hành các cuộc chiến chống nổi dậy ở nước ngoài.
Ngày ấy, viễn cảnh phải đối đầu trong một cuộc xung đột đồng đẳng với một đối thủ có kỹ nghệ hiện đại, tinh vi dường như còn rất xa vời.
Ông Alex Younger, cựu Giám đốc Cơ quan Tình báo mật của Anh (MI6), thừa nhận không lâu sau khi nghỉ hưu vào năm 2020, "Kết quả là chúng ta đã không nhận ra sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc như một cường quốc quân sự".
Nhiều quốc gia khác cũng đang chạy đua về phía trước: Israel sở hữu Arrow 3, một loại hỏa tiễn siêu vượt âm được thiết kế để đánh chặn.
Iran tuyên bố đã có vũ khí siêu vượt âm, thậm chí khẳng định đã phóng một quả hỏa tiễn loại này nhằm vào Israel trong cuộc chiến ngắn nhưng dữ dội kéo dài 12 ngày hồi tháng Sáu.
(Hỏa tiễn đó thực sự bay với tốc độ cực cao, nhưng được cho là chưa đủ tính cơ động để được xếp coi là hỏa tiễn siêu vượt âm đúng nghĩa).
Trong khi đó, Bắc Hàn từ năm 2021 đã phát triển phiên bản riêng của mình và tuyên bố sở hữu một loại vũ khí thực chiến.
Mỹ và Anh, cũng như một số quốc gia khác như Pháp và Nhật Bổn, cũng đang đầu tư phát triển kỹ nghệ hỏa tiễn siêu vượt âm.
Chụp lại hình ảnh,Iran nói rằng họ đã phóng một hỏa tiễn siêu thanh vào Israel trong cuộc chiến kéo dài 12 ngày hồi tháng Sáu. Ảnh: Morteza Nikoubazl/NurPhoto via Getty Images
Mỹ dường như đang củng cố năng lực răn đe của mình, và gần đây đã giới thiệu loại vũ khí siêu vượt âm "Dark Eagle" (Đại bàng bóng đêm).
Theo Bộ Quốc phòng Mỹ, Dark Eagle "gợi nhắc về sức mạnh và ý chí của đất nước và quân đội của chúng ta vì nó tượng trưng cho tinh thần và sức sát thương trong những nỗ lực phát triển võ khí siêu vượt âm của Lục quân và Hải quân Mỹ".
Tuy nhiên, Trung Quốc và Nga hiện vẫn dẫn trước khá nhiều và theo một số chuyên gia, thì đó là mối lo tiềm tàng.
Siêu nhanh, siêu thất thường
Hỏa tiễn siêu thanh là những võ khí bay với tốc độ Mach 5 (gấp 5 lần tốc độ âm thanh, tương đương khoảng 6.200 km/h) hoặc hơn. Điều này khiến loại võ khí này hoàn toàn khác biệt so với các loại hỏa tiễn siêu âm (supersonic), vốn chỉ đạt tốc độ trên Mach 1 (Mach 1 tương đương khoảng 1.235 km/h).
Tốc độ cực cao chính là trong những lý do khiến hỏa tiễn siêu thanh bị coi là mối đe dọa lớn.
Nhanh nhất hiện nay là hỏa tiễn Avangard của Nga, với tốc độ được tuyên bố là có thể đạt tới Mach 27 (khoảng 33.000 km/h), mặc dù con số thường được trích dẫn là Mach 12 (khoảng 14.800 km/h), tương đương khoảng 3,2 km mỗi giây.
Tuy nhiên, xét về sức công phá thuần túy, hỏa tiễn siêu thanh không quá khác biệt so với hỏa tiễn hành trình siêu âm hay cận âm, ông Freer nhận định, "Chính việc khó phát hiện, theo dõi và đánh chặn mới là điểm làm nên sự khác biệt của chúng."
Về cơ bản có hai loại hỏa tiễn siêu thanh.
Đầu tiên là hỏa tiễn lượn siêu thanh (boost-glide missiles): xử dụng một hỏa tiễn đẩy (như hỏa tiễn DF-17 của Trung Quốc) để phóng chúng lên, và đôi khi vượt quá, tầng khí quyển của Trái đất, rồi lao xuống mục tiêu với tốc độ kinh khủng.
Không giống như hỏa tiễn đạn đạo thông thường vốn bay theo một quỹ đạo hình parabol khá dễ đoán, loại lượn siêu thanh có thể bay một cách thất thường, thay đổi đường bay ở giai đoạn cuối để hướng tới mục tiêu.
Tiếp đến là hỏa tiễn hành trình siêu thanh - loại hỏa tiễn bay bám địa hình để nằm dưới tầm radar và tránh bị phát hiện.
Loại này cũng được phóng và tăng tốc bằng một hỏa tiễn đẩy, nhưng khi đạt vận tốc siêu thanh, một hệ thống được gọi là "động cơ scramjet" sẽ được kích hoạt, hút không khí trong quá trình bay để tự đẩy mình về phía mục tiêu.
Đây là những "vũ khí lưỡng dụng", tức đầu đạn của chúng có thể chứa hạt nhân hoặc chất nổ thông thường.
Nhưng tốc độ không phải là ưu điểm duy nhất của những loại vũ khí này.
Để được phân loại là "siêu thanh" theo thuật ngữ quân sự, hỏa tiễn đó cần phải có được sự cơ động trong khi bay.
Nói cách khác, hỏa tiễn đó phải có tính năng cho phép người điều khiển thay đổi hướng bay một cách đột ngột và khó lường, ngay cả khi nó đang lao về phía mục tiêu với tốc độ vô cùng lớn.
Điều này khiến cho việc đánh chặn trở nên vô cùng khó khăn. Hầu hết các radar mặt đất chỉ có thể phát hiện được hỏa tiễn siêu vượt âm ở giai đoạn cuối của quỹ đạo bay.
Bà Patrycja Bazylczyk, cộng sự nghiên cứu tại Dự án Phòng thủ Hỏa tiễn của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Washington DC, cho biết: "Bằng cách bay dưới đường chân trời radar, chúng có thể tránh việc bị phát hiện sớm và chỉ xuất hiện trên các cảm biến ở giai đoạn cuối, làm hạn chế cơ hội đánh chặn".
CSIS là một tổ chức nhận một phần kinh phí từ các cơ quan thuộc chánh phủ Mỹ, cũng như từ một số công ty công nghiệp quốc phòng và một số nguồn khác.
Giải pháp cho vấn đề này, theo bà Bazylczyk, là tăng cường hệ thống cảm biến vũ trụ của Tây phương, điều sẽ khắc phục được hạn chế của radar mặt đất.
Phần còn lại của hỏa tiễn siêu thanh Zircon của Nga sau khi bị bắn hạ vào tháng 11/2024. Ảnh: AFP via Getty Images
Trong một tình huống nếu xảy ra chiến tranh thực tế, các quốc gia bị nhắm tới phải đối mặt với một câu hỏi đáng sợ: liệu đây là một cuộc tấn công hạt nhân hay thông thường?
Ông Tom Sharpe, cựu Chỉ huy Hải quân Hoàng gia và chuyên gia tác chiến phòng không, nhận định, "Hỏa tiễn siêu thanh không thay đổi bản chất của chiến tranh mà chỉ rút ngắn khung thời gian tác chiến,"
"Các nguyên tắc cơ bản như cần phải theo dõi kẻ thù, khai hỏa, sau đó điều khiển hỏa tiễn ở giai đoạn cuối để nhắm vào mục tiêu đang di động (lợi thế lớn của chiến hạm) không khác gì so với các loại hỏa tiễn trước đây, dù là đạn đạo, siêu âm hay cận âm”.
"Tương tự, việc phòng thủ là theo dõi và gây nhiễu hoặc phá hủy một hỏa tiễn siêu thanh đang bay tới cũng giống như trước, chỉ là bạn có ít thời gian hơn".
Có những dấu hiệu cho thấy kỹ nghệ này đang làm Washington lo lắng. Một báo cáo công bố vào tháng 2 năm nay của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ cảnh báo: "Các quan chức quốc phòng Mỹ đã tuyên bố rằng cả các cấu trúc cảm biến trên mặt đất và các cấu trúc cảm biến không gian hiện tại đều không đủ tốt để phát hiện và theo dõi vũ khí siêu thanh."
Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng những lời phóng đại về hỏa tiễn siêu thanh đã bị thổi phồng quá mức.
Thổi phồng quá mức?
Tiến sĩ Sidharth Kaushal, từ viện nghiên cứu quốc phòng Royal United Services Institute (Mỹ), là một trong số những người cho rằng hỏa tiễn siêu thanh không hẳn là một nhân tố thay đổi cuộc chơi.
"Tốc độ và tính cơ động khiến chúng trở thành lựa chọn được ưu tiên khi tấn công các mục tiêu giá trị cao. Năng lượng động học khi va chạm cũng biến chúng thành một phương tiện hữu hiệu để tiêu diệt các mục tiêu được gia cố và nằm sâu dưới lòng đất, những thứ mà trước đây rất khó phá hủy bằng hầu hết các loại vũ khí thông thường."
Tuy nhiên, theo ông Sharpe, dù bay với tốc độ gấp năm lần tốc độ âm thanh hoặc hơn, vẫn có những biện pháp để phòng thủ lại chúng, và một số biện pháp 'có hiệu quả'".
Biện pháp đầu tiên là làm cho việc theo dõi và phát hiện trở nên khó khăn hơn. Ông nói thêm: "Các tàu chiến có thể thực hiện nhiều cách để bảo vệ vị trí của mình",
"Một bức ảnh vệ tinh mờ nhạt từ các vệ tinh thương mại chỉ cần cũ đi vài phút là đã trở nên vô dụng cho việc nhắm mục tiêu”.
"Việc có được giải pháp nhắm mục tiêu vệ tinh đủ chính xác và cập nhật để ử dụng vừa khó khăn vừa tốn kém".
Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng trí tuệ / trí thông minh nhân tạo và các công nghệ mới nổi khác có thể sẽ dần thay đổi điều này.
Cẩn trọng với mối đe dọa từ Nga
Thực tế là Nga và Trung Quốc vượt trội hơn hẳn trong việc phát triển những loại vũ khí này. Ông Freer nnói, " Tôi nghĩ các chương trình siêu thanh của Trung Quốc... rất ấn tượng và đáng lo ngại”,
Nhưng ông cũng nói thêm: "Khi nói đến người Nga, chúng ta có lẽ nên thận trọng hơn nhiều với những điều họ tuyên bố”.
Vào tháng 11/2024, Nga đã phóng một hỏa tiễn đạn đạo tầm trung thử nghiệm vào một khu công nghiệp ở Dnipro, Ukraine, coi nơi này như một bãi thử nghiệm thực tế.
Theo Ukraine, hỏa tiễn này, được đặt tên 'Oreshnik' - tức cây phỉ trong tiếng Nga, đạt tốc độ siêu thanh Mach 11 (khoảng 13.500 km/h).
Tổng thống Nga Vladimir Putin nói rằng vũ khí này đạt tốc độ Mach 10.
Đầu đạn của hỏa tiễn này được cho là đã chủ động phân tách khi trong giai đoạn lao xuống cuối cùng, độc lập nhằm tới các mục tiêu khác nhau. Đây là phương pháp đã có từ thời Chiến tranh Lạnh.
Một người nghe thấy thời điểm va chạm đã kể lại với tôi rằng mọi việc không quá ồn ào nhưng đã có hàng loạt vụ va chạm: sáu đầu đạn đã đánh xuống sáu mục tiêu riêng biệt. Tuy nhiên, vì không mang đầu đạn nổ, nên thiệt hại không lớn hơn đáng kể so với thiệt hại từ các cuộc pháo kích hàng đêm của Nga vào các thành phố của Ukraine.
Đối với Âu châu, mối đe dọa tiềm ẩn đối với các quốc gia NATO chủ yếu đến từ hỏa tiễn của Nga. Một số chúng được giữ tại Kaliningrad - vùng đất tách rời của Nga trên bờ biển Baltic.
Sẽ ra sao nếu ông Putin ra lệnh tấn công Kyiv bằng một hỏa tiễn Oreshnik, lần này được gắn đầy đủ đầu đạn chất nổ mạnh?
Nhà lãnh đạo Nga tuyên bố loại vũ khí này đang được sản xuất hàng loạt và chúng có thể biến các mục tiêu "thành tro bụi".
Nga cũng sở hữu một số loại hỏa tiễn khác có tốc độ siêu thanh.
Ông Putin từng ca ngợi hỏa tiễn Kinzhal (Dao găm) của không quân Nga, tuyên bố rằng chúng bay nhanh tới mức không thể đánh chặn.
Kể từ đó, ông ấy đã phóng rất nhiều Kinzhhal vào Ukraine - nhưng hóa ra Kinzhal có thể không phải hỏa tiễn siêu thanh thực sự, và nhiều chiếc đã bị đánh chặn.
Nga và Trung Quốc vượt trội hơn hẳn trong việc phát triển vũ khí siêu thanh. Ảnh: Getty Images
Mối lo lắng của Tây phương là hỏa tiễn Avangard siêu thanh và có tính năng cơ động cao của Nga. Tại buổi lễ ra mắt vào năm 2018 – cùng với năm "siêu vũ khí" khác, ông Putin tuyên bố nó không thể bị ngăn cản.
Tiến sĩ Sidharth Kaushal cho rằng vai trò chính của hỏa tiễn này có thể là "vượt qua hệ thống phòng thủ hỏa tiễn của Mỹ".
Ông nói, "Các chương trình vũ trang của Nga cũng cho thấy rằng năng lực sản xuất một hệ thống như Avangard vẫn còn bị hạn chế".
Ở nơi khác, khi cuộc cạnh tranh giành quyền bá chủ chiến lược ở Tây Thái Bình Dương nóng lên giữa Mỹ và Trung Quốc, sự gia tăng kho vũ khí hỏa tiễn đạn đạo của Trung Quốc đặt ra một mối đe dọa tiềm tàng nghiêm trọng đối với sự hiện diện hải quân của Mỹ ở Biển Đông và hơn thế nữa.
Trung Quốc có kho vũ khí siêu thanh mạnh nhất thế giới.
Cuối năm 2024, quốc gia này đã công bố vũ khí lượn siêu thanh mới nhất của mình, GDF-600. Với trọng tải 1.200 kg, hỏa tiễn này có thể mang các đầu đạn con và đạt tốc độ Mach 7 (khoảng 8.600 km/h).
Anh gấp rút bám đuổi và 'thời khắc cột mốc'
Vương quốc Anh đang tụt hậu trong cuộc đua này, đặc biệt khi quốc gia này là một trong năm thành viên thường trực có vũ khí hạt nhân của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, dù muộn màng, Anh vẫn đang nỗ lực bám đuổi, hoặc ít nhất cũng không đứng ngoài cuộc.
Vào tháng Tư, Bộ Quốc phòng và Phòng thí nghiệm Khoa học và Kỹ nghệ Quốc phòng đã thông báo rằng các nhà khoa học của Anh đã đạt được "một thời khắc bước ngoặt" sau khi hoàn thành thành công một chương trình thử nghiệm lớn.
Cuộc thử nghiệm động cơ của Anh là kết quả của sự hợp tác ba bên, gồm chánh phủ Anh, giới công nghiệp và chánh phủ Mỹ. Trong khoảng thời gian sáu tuần, tổng cộng 233 "lần thử nghiệm tĩnh thành công" đã được thực hiện tại Trung tâm Nghiên cứu NASA Langley ở Virginia, Mỹ.
Ông John Healey, Bộ trưởng Quốc phòng Vương quốc Anh, gọi đó là "một thời khắc cột mốc". Nhưng sẽ phải mất nhiều năm nữa vũ khí này mới sẵn sàng.
Kinzhal có thể không phải hỏa tiễn siêu thanh thực sự, và nhiều chiếc đã bị đánh chặn. Ảnh: REUTERS/Valentyn Ogirenko
Theo ông Freer, song song với việc chế tạo hỏa tiễn siêu thanh, Tây phương nên tập trung vào việc tạo ra hệ thống phòng thủ vững chắc để chống lại.
"Chiến tranh hỏa tiễn như thể hai mặt của một đồng xu vậy. Bạn phải có sức mạn để hạn chế thiệt hại, đồng thời phải có đủ sức mạnh để tấn công các bệ phóng của kẻ thù."
"Nếu bạn có sẵn cả hai sức mạnh này, và bạn có thể vừa tự vệ ở một mức độ nào đó vừa có thể phản công… thì khi đó rủi ro khởi xướng một cuộc xung đột từ phía đối phương có lẽ sẽ thấp hơn nhiều."
Tuy nhiên, ông Tom Sharpe vẫn thận trọng về mức độ lo ngại chúng ta nên nên có vào lúc này.
Ông nói, "Điểm mấu chốt về hỏa tiễn siêu thanh là cả hai vế của phương trình này đều khó như nhau - và chưa có vế nào được hoàn thiện... cho đến thời điểm hiện tại".
