​Dây chuyền sản xuất của công ty bán dẫn Nexperia của Hà Lan, đặt tại Hamburg, Đức, ngày 27/06/2024. REUTERS - Fabian Bimmer

Việc Bắc Kinh đột ngột hạn chế xuất khẩu đất hiếm không chỉ làm đình trệ sản xuất của các nhà máy Đức mà còn phơi bày một thực tế: ngay cả một nền công nghiệp hàng đầu châu Âu cũng có thể bị tổn thương chỉ với một quyết định chính sách từ Bắc Kinh.

Nền kinh tế Đức vốn được xây dựng trên sức mạnh xuất khẩu và chuỗi cung ứng ổn định bỗng nhận ra mức độ dễ tổn thương của mình khi phụ thuộc quá sâu vào thị trường Trung Quốc, một đối tác mà Đức vừa coi là “bạn hàng quan trọng”, vừa là “đối thủ cạnh tranh”, và thậm chí là “đối thủ hệ thống”.

Theo Reuters, Quốc Hội Đức (Bundestag) hôm 13/11 đã quyết định thành lập một ủy ban chuyên trách mới, gồm các đại diện doanh nghiệp, công đoàn và giới nghiên cứu có nhiệm vụ đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm giảm sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc sau khi các hạn chế xuất khẩu đất hiếm do Bắc Kinh áp đặt đã phơi bày tốc độ mà ngành công nghiệp Đức có thể bị tê liệt.

Ủy ban sẽ xem xét các vấn đề liên quan đến năng lượng, nhập khẩu nguyên vật liệu và đầu tư của Trung Quốc vào các cơ sở hạ tầng quan trọng. Đây được xem là bước đi mạnh nhất kể từ khi Berlin công bố chiến lược với Trung Quốc năm 2023, văn bản vốn chỉ đưa ra định hướng chung mà không gắn với hành động cụ thể.

Vấn đề là: từ 2023 đến 2024, mức độ phụ thuộc nhập khẩu gần như không thay đổi. Thực tế này được mô tả là “đáng báo động”, khi các doanh nghiệp Đức vẫn tiếp tục mở rộng hoạt động ở Trung Quốc vì lý do lợi nhuận ngắn hạn. Các ngành như ô tô, hoá chất và máy móc, trụ cột của nền kinh tế Đức, phụ thuộc sâu vào thị trường Trung Quốc không chỉ ở đầu ra (tiêu thụ) mà cả đầu vào (linh kiện, khoáng sản, vật liệu).

Đức nhập khẩu khoảng 80% đất hiếm từ Trung Quốc – nhóm tài nguyên được coi là sống còn của ngành công nghiệp hiện đại, từ sản xuất xe điện, thiết bị điện tử, pin năng lượng đến công nghệ quốc phòng. Việc Bắc Kinh đột ngột hạn chế xuất khẩu không chỉ làm đình trệ sản xuất của các nhà máy Đức mà còn phơi bày một thực tế: ngay cả một nền công nghiệp hàng đầu châu Âu cũng có thể bị tổn thương chỉ với một cú bấm nút chính sách từ Bắc Kinh.

Theo nghiên cứu của Viện Kinh tế Đức, trong hơn 14.300 nhóm sản phẩm nhập khẩu, chỉ khoảng 200 nhóm có mức phụ thuộc trên 50% vào Trung Quốc. Con số này trên bề mặt có vẻ nhỏ, nhưng đó lại là những nhóm sản phẩm then chốt đối với toàn bộ hoạt động sản xuất của Đức, từ chế tạo máy, ô tô, điện tử đến hạ tầng năng lượng tái tạo. Vấn đề không nằm ở số lượng, mà ở tính chiến lược của từng sản phẩm.

Cú sốc đất hiếm cũng xảy ra trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu vốn đã mong manh sau vụ tranh chấp giữa Hà Lan và Trung Quốc liên quan tới Nexperia – công ty sản xuất chip cực kỳ quan trọng cho ngành ô tô Đức. Những gián đoạn liên tiếp này khiến Berlin nhận ra rằng rủi ro không chỉ là giả thuyết mà đã trở thành hiện thực.

Thủ tướng Friedrich Merz lên nắm quyền hồi tháng 5 trong bối cảnh Đức suy thoái hai năm liên tiếp. Ông từng tuyên bố ưu tiên phục hồi kinh tế và cải cách nội địa hơn là tái định hình chính sách đối ngoại. Nhưng những biến động gần đây, từ đất hiếm đến tranh chấp chip, buộc ông phải đặt quan hệ với Trung Quốc trở lại trung tâm lịch trình công việc của chính phủ..

Các chuyên gia kinh tế đều nhất trí với nhau rằng việc tách rời hoàn toàn với kinh tế Trung Quốc (decoupling) là điều không thể, và cũng không ai mong muốn. Trung Quốc vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nhiều tập đoàn Đức, và là mắt xích không thể thiếu trong chuỗi cung ứng công nghệ của châu Âu.

Theo các chuyên gia Đức, trong chiến lược tương lai, việc quản lý rủi ro sẽ đóng vai trò trọng yếu, nhằm xác định các đòn bẩy mà Trung Quốc có thể sử dụng để gây áp lực và tìm cách hạn chế tác động. Đây là bước đi quan trọng để bảo đảm rằng nền kinh tế lớn nhất châu Âu không bị tê liệt trước biến động bên ngoài.

Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị giữa các cường quốc, Đức hiểu rằng thời kỳ “hòa bình thương mại” đã kết thúc. Sự ổn định của chuỗi cung ứng không còn được đảm bảo bằng thị trường, mà phải được bảo vệ bằng chính sách. Các chuyên gia Đức cho rằng trong chiến lược tương lai, việc quản lý rủi ro sẽ đóng vai trò trọng yếu, nhằm xác định các đòn bẩy mà Trung Quốc có thể sử dụng để gây áp lực và tìm cách hạn chế tác động.

Vào lúc kinh tế Đức đang vật lộn với tăng trưởng thấp, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc không phải là lựa chọn dễ dàng. Nhưng cú sốc đất hiếm đã tạo ra một nhận thức mới: không hành động giờ đây mới là rủi ro lớn nhất.

(Theo RFI)