Trong bữa ăn bình thường, việc đưa thức ăn vào miệng cũng có nhiều kiểu cách; căn bản và phổbiến là dùng đũa, dùng dao và nĩa hoặc nhón bằng tay.

Việc “ăn bốc” (nhón thức ăn bằng tay rồi đưa lên miệng) không chỉ đơn thuần là sự tiện lợi; đó là một tập quán văn hóa đã ăn sâu vào tiềm thức của khoảng 2 tỷ người trên toàn cầu. Mặc dù dao, nĩa chiếm vị trí tối cao ở nhiều nước phương Tây, đũa sử dụng tại một số quốc gia Á châu, việc dùng tay để thưởng thức bữa ăn lại là một truyền thống thể hiện sự kết nối, gần gũi và nâng cao trải nghiệm giác quan. Bài viết dưới đây đi sâu vào các quốc gia và nền văn hóa nơi ăn bằng tay vẫn là một phong tục được trân trọng, khám phá những sắc thái, nghi thức và lý do đằng sau tập tục ẩm thực hấp dẫn này.

Vùng đất của truyền thống “Nhón thức ăn bằng tay” Tiểu lục địa Ấn Độ, bao gồm Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, Nepal và Sri Lanka, có lẽ là khu vực nổi tiếng nhất với văn hóa ăn uống bằng tay. Ăn bằng tay không chỉ là một thói quen mà còn là một phần không thể thiếu trong trải nghiệm ẩm thực, gắn liền sâu sắc với tín ngưỡng tôn giáo và các giá trị văn hóa.

Ấn Độ: Nơi Thức Ăn Là Lễ Vật Linh Thiêng

Ở Ấn Độ, thức ăn được coi là món quà của các vị thần, và việc ăn bằng tay được xem là một cách để tôn vinh lễ vật linh thiêng này. Người ta tin rằng đầu ngón tay là sự mở rộng của năm yếu tố: đất, nước, lửa, khí và không gian (tương tự như kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) và việc sử dụng chúng để ăn được cho là sẽ đánh thức các yếu tố này, tăng cường vị giác và quá trình tiêu hóa. Theo truyền thống, chỉ có tay phải được sử dụng để ăn, vì tay trái được dành cho vệ sinh cá nhân. Quá trình này được thực hiện một cách thận trọng và chu đáo: trộn đều cơm, đậu lăng và rau củ, sau đó nhẹ nhàng nặn hỗn hợp thành một miếng nhỏ, dễ cầm trước khi đưa vào miệng. Thìa và nĩa thường được coi là lựa chọn thứ yếu, chủ yếu để gắp thức ăn hoặc cho các món ăn có nhiều nước sốt. Kết cấu của món ăn cũng được đánh giá cao khi ăn bằng tay, tạo nên sự kết nối mật thiết hơn với bữa ăn.

Pakistan và Bangladesh: Di sản Ẩm thực chung

Giống như Ấn Độ, Pakistan và Bangladesh có chung di sản ẩm thực và truyền thống ăn bằng tay rất mạnh mẽ. Ảnh hưởng của ẩm thực Mughal, với các món cà ri đậm đà và cơm thập cẩm biryani, đã củng cố thêm phong tục này. Cơm, bánh roti (bánh mì dẹt) và nhiều loại cà ri khác thường được ăn bằng tay phải, dùng ngón tay để bốc thức ăn và đưa lên miệng. Vấn đề vệ sinh vẫn được coi trọng, và việc rửa tay kỹ lưỡng trước và sau bữa ăn được coi là điều cần thiết.

Nepal và Sri Lanka: Biến tấu theo chủ đề

Nepal và Sri Lanka cũng ủng hộ việc ăn bằng tay, mặc dù có sự khác biệt theo vùng miền. Ở Nepal, daal bhat (đậu lăng và gạo) là món ăn chính, thường được ăn bằng tay phải. Ẩm thực Sri Lanka, với sự pha trộn độc đáo giữa các loại gia vị và ảnh hưởng, cũng ưa chuộng việc ăn bằng tay, đặc biệt là khi thưởng thức cơm và cà ri.

Đông Phi: Sự giao thoa của hương vị và truyền thống

Bên kia Ấn Độ Dương, tại Đông Phi,  ăn bằng tay là một tập tục phổ biến ở các quốc gia như Ethiopia, Somalia và Eritrea. Tính chất cộng đồng của những bữa ăn càng làm tăng thêm ý nghĩa của truyền thống này.

Ethiopia và Eritrea: Injera và Nghệ thuật Chia sẻ

Ethiopia và Eritrea nổi tiếng với nền ẩm thực độc đáo, xoay quanh injera, một loại bánh mì dẹt xốp làm từ bột teff. Injera vừa là đĩa vừa là dụng cụ. Thực khách xé nhỏ injera và dùng chúng để xúc các món hầm, cà ri và rau. Các bữa ăn thường được chia sẻ trên một đĩa chung, nuôi dưỡng tinh thần cộng đồng và sự gắn kết. Hành động đút thức ăn cho người khác, được gọi là "gursha", là một biểu tượng của sự tôn trọng và tình cảm.

Somalia: Di sản Ẩm thực Du mục

Ẩm thực Somalia, chịu ảnh hưởng từ truyền thống du mục và các tuyến đường thương mại, cũng kết hợp việc ăn bằng tay. Cơm, mì ống và món hầm thường được dùng theo cách này, thường kèm với bánh mì dẹt. Tay phải là dụng cụ chính, và rửa tay là một phần quan trọng của nghi lễ.

Trung Đông: Một khu vực giàu lịch sử và hương vị

Trung Đông, với nền văn minh cổ đại và nền ẩm thực đa dạng, cũng tự hào có truyền thống ăn bằng tay. Từ Ả Rập Xê Út đến Yemen, nhiều nền văn hóa trong khu vực thích thưởng thức bữa ăn bằng tay.

Ả Rập Xê Út và Yemen: Cơm, Thịt và Tiệc cộng đồng

Ở Ả Rập Xê Út và Yemen, các món cơm như Kabsa và Mandi thường được ăn chung trên những đĩa lớn. Thực khách dùng tay phải để bốc cơm và thịt, vo thành từng viên nhỏ trước khi đưa lên miệng. Tính cộng đồng của những bữa ăn này đặc biệt quan trọng, tượng trưng cho sự đoàn kết và hiếu khách.

Các quốc gia Trung Đông khác: Một cảnh quan đa dạng

Mặc dù dao nĩa đang trở nên phổ biến hơn ở một số quốc gia Trung Đông, nhưng truyền thống ăn bằng tay vẫn tồn tại, đặc biệt là ở các vùng nông thôn và đối với một số món ăn nhất định. Hummus, falafel và các món ăn chủ yếu khác thường được thưởng thức kèm với bánh mì pita, dùng bánh mì để múc thức ăn.

Đông Nam Á: Gia vị thơm và Món ăn nhẹ

Đông Nam Á là một vùng đất đa dạng, với một số quốc gia ưa chuộng dao nĩa, trong khi những quốc gia khác vẫn duy trì truyền thống ăn bằng tay. Đặc biệt, Malaysia và Indonesia có một bộ phận đáng kể dân số thường xuyên ăn bằng tay.

Malaysia và Indonesia: Sự giao thoa văn hóa

Ở Malaysia và Indonesia, việc ăn bằng tay rất phổ biến, đặc biệt là khi thưởng thức các món cơm như nasi lemak (Malaysia) và nasi goreng (Indonesia). Tay phải được dùng để trộn cơm với các món ăn kèm khác nhau như sambal (tương ớt), rau và thịt. Việc ăn bằng tay thường được coi là làm tăng hương vị và mang lại trải nghiệm ngon miệng hơn.

Các khu vực khác: Những nét văn hóa riêng biệt

Mặc dù các khu vực được đề cập ở trên là nổi bật nhất, nhưng cũng có những nét văn hóa ăn bằng tay ở các khu vực khác trên thế giới. Ở một số vùng của Châu Phi, Nam Mỹ và thậm chí một số cộng đồng ở phương Tây, việc ăn bằng tay vẫn là một phần di sản văn hóa của họ.

NGHI THỨC ĂN BẰNG TAY

Ăn bằng tay không chỉ đơn giản là múc thức ăn vào miệng; mà còn là việc tuân theo một loạt các quy tắc và phong tục bất thành văn, khác biệt tùy theo từng nền văn hóa. Việc hiểu rõ những sắc thái này rất quan trọng để thể hiện sự tôn trọng và tránh những lỗi ứng xử xã hội.

Quy tắc Bàn tay Phải: Một Nguyên tắc Phổ quát

Ở hầu hết các nền văn hóa mà việc ăn bằng tay được coi là quan trọng, tay phải được coi là tay sạch sẽ và do đó là tay duy nhất được sử dụng để ăn. Tay trái thường được dùng cho việc vệ sinh cá nhân và các công việc khác được coi là kém vệ sinh hơn.

Chỉ Dùng Đầu Ngón Tay: Tránh Làm Bẩn

Nhìn chung, chỉ dùng đầu ngón tay để nhón thức ăn và đưa thức ăn lên miệng được coi là một nghi thức tốt. Tránh dùng cả bàn tay hoặc làm bẩn thức ăn trên lòng bàn tay.

Miếng Ăn Nhỏ: Thể hiện Sự Kiềm Chế

Ăn những miếng nhỏ, vừa phải để tránh làm rơi thức ăn hoặc làm bẩn. Nhai ngậm miệng và tránh nói chuyện khi đang ăn.

Rửa tay: Điều kiện tiên quyết cho phép lịch sự

Rửa tay kỹ lưỡng trước và sau bữa ăn là một phần thiết yếu của nghi lễ. Điều này thể hiện sự tôn trọng đối với thức ăn và những người dùng chung bữa ăn.

Chia sẻ thức ăn: Biểu hiện của tình cảm

Ở một số nền văn hóa, như Ethiopia và Eritrea, việc mời người khác ăn từ đĩa của mình là biểu hiện của sự hào phóng và tình cảm. Thói quen này, được gọi là "gursha", là một cách thể hiện lòng hiếu khách và củng cố các mối quan hệ xã hội.

KHOA HỌC ĐẰNG SAU VIỆC ĂN BẰNG TAY

Ngoài lý do văn hóa và tôn giáo, còn có những lập luận cho rằng ăn bằng tay có thể nâng cao trải nghiệm giác quan khi dùng bữa.

Nâng cao vị giác: Kết nối xúc giác

Một số người tin rằng việc chạm vào thức ăn bằng ngón tay sẽ giải phóng dịch tiêu hóa và enzyme, chuẩn bị cho cơ thể tiêu hóa và tăng cường hương vị. Cảm giác xúc giác khi cảm nhận kết cấu của thức ăn cũng có thể giúp người ăn trân trọng bữa ăn hơn.

Ăn uống chậm rãi và thưởng thức

Ăn bằng tay thường khuyến khích bạn ăn chậm rãi và thưởng thức hơn. Điều này có thể giúp tiêu hóa tốt hơn và cảm thấy hài lòng hơn.

TƯƠNG LAI CỦA VIỆC ĂN BẰNG TAYKhi thế giới

ngày càng toàn cầu hóa, truyền thống ăn bằng tay đang đối mặt với cả thách thức lẫn cơ hội. Mặc dù dao nĩa đang trở nên phổ biến hơn ở một số khu vực, nhưng ý nghĩa văn hóa của việc ăn bằng tay vẫn còn rất mạnh mẽ. Điều quan trọng là tìm ra sự cân bằng giữa việc bảo tồn những truyền thống này và thích nghi với lối sống hiện đại.

Tóm lại, ăn bằng tay là một tập tục phong phú và đa dạng, phản ánh nền văn hóa và lịch sử độc đáo của các quốc gia và khu vực khác nhau. Nó không chỉ là một cách ăn uống; đó là một cách để kết nối với ẩm thực, văn hóa của bạn và những người cùng ăn.

Ngoài ý nghĩa văn hóa, việc ăn bằng tay còn mang lại những lợi ích tiềm năng về sức khỏe và cảm quan. Trải nghiệm xúc giác có thể nâng cao khả năng cảm nhận hương vị và kết cấu của món ăn, mang lại cảm giác thỏa mãn hơn. Người ta cũng tin rằng ăn bằng tay có thể thúc đẩy tiêu hóa tốt hơn, vì các ngón tay đưa vi khuẩn có lợi vào hệ tiêu hóa. Do vậy hình thức ăn bằng tay xem ra có thể tồn tại mãi mãi với thời gian. ª

(Viết riêng cho Dân Việt News)