.png)
Trong giao tiếp giữa vòng bạn bè hay nơi làm việc, chúng ta rất có thể biết ai đó không chịu thừa nhận sai lầm của mình. Dù lỗi lầm của họ có rõ ràng đến đâu, họ vẫn cố tình đổ lỗi, chối lỗi hoặc chuyển chủ đề hoàn toàn. Điều này chẳng mong muốn - nhưng cũng là một góc nhìn thú vị về tâm lý con người.
Tại sao một số người lại gặp khó khăn trong việc thừa nhận lỗi lầm? Nguyên nhân thường là do những đặc điểm cá tính khiến họ chống đối sự thay đổi, quá tự tin, hoặc gắn chặt với cảm giác "đúng" của bản thân.
Các nhà tâm lý đã nghiên cứu những hành vi này trong nhiều năm, và một số đặc điểm nổi bật là những kiểu mẫu phổ biến ở những người không thể nói "Tôi đã sai" hoặc “Cho tôi xin lỗi”.
Nếu chúng ta đã từng gặp phải một người như vậy - hoặc tự hỏi liệu bản thân mình có bao giờ nằm trong số này - thì đây là 10 đặc điểm giải thích tại sao một số người không bao giờ thừa nhận sai lầm của mình.
ª Họ quá phòng thủ
Bạn đã bao giờ cố gắng thảo luận một cách lý trí với ai đó, nhưng rồi họ lại ngay lập tức trở nên phòng thủ chưa? Đó là dấu hiệu điển hình của một người rất khó mà thừa nhận sai lầm của mình.
Thay vì xem xét một góc nhìn khác, họ coi bất kỳ sự thách thức nào đối với quan điểm của mình là một cuộc tấn công cá nhân. Điều này khiến họ gần như không thể thừa nhận sai lầm - bởi vì làm như vậy giống như một mối đe dọa đối với bản sắc của họ.
Sigmund Freud từng mô tả cơ chế phòng vệ là cách con người tự bảo vệ mình khỏi những sự thật khó chịu. Và đối với một số người, việc thừa nhận lỗi lầm lại quá khó chịu.
Vì vậy, họ phản ứng bằng cách phủ nhận, đổ lỗi, hoặc thậm chí là hung hăng thay vì chỉ đơn giản nói: "Bạn đúng".
ª Họ có nhu cầu kiểm soát mạnh mẽ
Bạn đã từng làm việc với một người luôn phải đưa ra quyết định cuối cùng về mọi việc chưa? Việc những người còn lại trong nhóm đã đồng ý về một phương án hành động hay chưa cũng không quan trọng - nếu đó không phải là ý tưởng của họ, họ sẽ tìm cách phản bác lại.
Còn nếu họ mắc lỗi? Quên chuyện đó đi. Họ sẽ bóp méo tình hình cho đến khi bằng cách nào đó, lỗi lại thuộc về người khác.
Ban đầu, tưởng thái độ đó chỉ là sự bướng bỉnh. Nhưng theo thời gian, người ta nhận thấy rằng thực ra vấn đề nằm ở việc kiểm soát. Thừa nhận mình sai đồng nghĩa với việc từ bỏ quyền lực, và đó không phải là điều họ sẵn sàng làm.
Đối với một số người, thừa nhận lỗi lầm giống như mất kiểm soát - không chỉ là tình huống mà còn là cách người khác nhìn nhận họ.
ª Họ gắn giá trị bản thân với việc mình đúng
Thành thật mà nói, tôi cũng từng vật lộn với điều này. Có một thời điểm, việc "đúng" giống như sự phản ảnh trí thông minh, năng lực, thậm chí là giá trị của tôi với tư cách một con người.
Nếu tôi thừa nhận mình sai, tôi cảm thấy như mình không đủ tốt. Vì vậy, tôi sẽ tranh luận lâu hơn mức cần thiết, biện minh cho những quyết định sai lầm, và bám víu vào quan điểm của mình ngay cả khi sự thật chứng minh điều ngược lại. Điều đó thật mệt mỏi. Và tệ hơn, nó khiến tôi bế tắc. Nhà tâm lý học Carl Rogers từng nói: "Nghịch lý kỳ lạ là khi tôi chấp nhận bản thân mình như tôi vốn có, thì tôi có thể thay đổi."
Nhưng đối với những người không bao giờ nhận ra rằng giá trị của mình không gắn liền với việc luôn có câu trả lời đúng… thì việc thừa nhận lỗi lầm dường như là điều không thể. Họ không chỉ coi đó là việc làm sai mà còn coi đó là sai lầm.
ª Họ đấu tranh với sự bất an
Tôi từng nghĩ những người cứng đầu nhất, không bao giờ sai chỉ là những người quá tự tin. Nhưng càng để ý, tôi càng nhận ra điều ngược lại mới đúng - hầu hết họ đều vô cùng bất an.
Khi ai đó từ chối thừa nhận mình sai, thường là vì họ coi đó là một thất bại cá nhân hơn là một phần bình thường của cuộc sống. Họ sợ rằng nếu họ thừa nhận sai lầm, mọi người sẽ đánh giá thấp họ. Hoặc tệ hơn - họ sẽ đánh giá thấp bản thân mình. Nhà tâm lý Abraham Maslow, nổi tiếng với tháp nhu cầu, đã từng nói: "Chúng ta sợ phải biết điều đáng sợ, điều nằm trong chính chúng ta."
Đối với một số người, "điều đáng sợ" đó là ý nghĩ rằng họ không thông minh, hoặc không có năng lực như họ muốn tin. Vì vậy, thay vì đối mặt với sự bất an của mình, họ chôn vùi chúng dưới những lớp phòng thủ và phủ nhận.
ª Họ cực kỳ thông minh
Nghe có vẻ trái ngược, nhưng một số người gặp khó khăn nhất trong việc thừa nhận mình sai thực ra lại rất thông minh. Bạn nghĩ rằng thông minh sẽ khiến ai đó cởi mở hơn với thông tin mới - nhưng đôi khi, điều đó lại ngược lại.
Những người thông minh thường quen với việc mình đúng. Họ đã dành cả cuộc đời để được khen ngợi vì trí thông minh, giải quyết vấn đề nhanh chóng và chứng minh người khác sai. Theo thời gian, điều này có thể tạo ra một điểm mù - bởi vì khi bạn quen với việc là người thông minh nhất trong phòng, bạn dễ dàng cho rằng mình luôn như vậy.
Nhà tâm lý nổi tiếng Jean Piaget đã từng nói: "Trí thông minh là thứ bạn sử dụng khi bạn không biết phải làm gì."
Nhưng nếu bạn không bao giờ cho phép bản thân thừa nhận rằng bạn không biết điều gì đó - hoặc bạn đã sai điều gì đó - thì bạn thực sự không sử dụng trí thông minh chút nào. Bạn chỉ đang bảo vệ cái tôi của mình.
Đối với những người không chịu thừa nhận lỗi lầm, trí thông minh có thể trở thành một cái bẫy - một cái bẫy khiến họ mắc kẹt trong sự chắc chắn sai lầm của chính mình.
ª Họ ghét sự tổn thương
Việc thừa nhận mình sai đòi hỏi một mức độ tổn thương nhất định - và đối với một số người, điều đó thật đáng sợ. Thừa nhận sai lầm đồng nghĩa với việc hạ thấp cảnh giác, phơi bày những thiếu sót và chấp nhận rủi ro bị phán xét. Thay vì coi đó là dấu hiệu của sự trưởng thành, họ lại coi đó là điểm yếu.
Nhưng sự thật là, tổn thương không phải là điểm yếu - mà là sức mạnh.
Nhà tâm lý học Brené Brown, người đã dành nhiều năm nghiên cứu về sự tổn thương và xấu hổ, đã nói một cách hoàn hảo: "Sự tổn thương không phải là thắng hay thua; đó là việc có đủ can đảm để xuất hiện và được nhìn nhận khi chúng ta không thể kiểm soát kết quả."
Những người không bao giờ thừa nhận mình sai thường tránh sự cởi mở này bằng mọi giá. Họ xây dựng những bức tường xung quanh mình, tin rằng việc duy trì hình ảnh hoàn hảo sẽ bảo vệ họ.
Nhưng thực tế, điều đó lại gây ra điều ngược lại - nó cô lập họ, kìm hãm sự phát triển của họ và khiến việc kết nối thực sự gần như không thể.
ª Họ nhìn thế giới theo kiểu đen trắng
Tôi từng nghĩ rằng sai đồng nghĩa với việc tôi đã thất bại. Hoặc tôi đúng, hoặc tôi không đủ tốt - không có sự lựa chọn nào ở giữa. Phải mất một thời gian dài tôi mới nhận ra rằng cuộc sống không vận hành theo cách đó. Nhưng với một số người, lối suy nghĩ đen trắng đó không bao giờ biến mất.
Nhà tâm lý Aaron T. Beck, được biết đến là cha đẻ của liệu pháp nhận thức, đã giải thích điều này như một kiểu tư duy méo mó. Ông viết: "Việc diễn giải trải nghiệm quan trọng hơn chính trải nghiệm đó."
Nói cách khác, cách chúng ta nhìn nhận một tình huống định hình cách chúng ta phản ứng với nó. Và khi ai đó coi sai lầm là thất bại hoàn toàn, họ sẽ làm mọi cách trong khả năng của mình để tránh thừa nhận chúng.
Vì vậy, thay vì xem sai lầm là cơ hội để học hỏi, họ hoàn toàn phủ nhận chúng - bởi vì trong tâm trí họ, sai lầm không chỉ là một sai lầm. Nó là điều không thể chấp nhận được.
Họ sợ bị từ chối
Không ai thích mình sai, nhưng với một số người, đó không chỉ là sự khó chịu - mà còn là nỗi sợ hãi. Một nỗi sợ sâu thẳm, tận đáy lòng rằng nếu họ thừa nhận sai lầm, mọi người sẽ đánh giá thấp họ… hoặc tệ hơn, hoàn toàn từ chối họ.
Tôi đã từng cảm thấy điều này trước đây—cảm giác thắt lại trong lồng ngực khi nhận ra mình đã làm hỏng mọi chuyện, tiếp theo là sự thôi thúc mãnh liệt muốn tự vệ thay vì chỉ biết nhận lỗi. Bởi vì nếu việc thừa nhận mình sai khiến mọi người mất đi sự tôn trọng dành cho tôi thì sao?
Carl Jung, một trong những nhà tâm lý học có ảnh hưởng nhất trong lịch sử, đã từng nói: "Bi kịch lớn nhất của gia đình là cuộc đời chưa được sống trọn vẹn của cha mẹ."
Ông không chỉ nói về cha mẹ - ông nói về việc rất nhiều người trong chúng ta sống trong nỗi sợ làm người khác thất vọng, định hình hành động của mình theo hướng tránh bị từ chối thay vì đón nhận sự trưởng thành.
Những người không thể thừa nhận mình sai thường cảm thấy nỗi sợ hãi này mạnh mẽ hơn hầu hết mọi người. Đối với họ, sai lầm không chỉ có nghĩa là phạm sai lầm—mà còn có nghĩa là đánh mất tình yêu, sự tôn trọng và sự thuộc về. Và khi điều đó xảy ra, sự phủ nhận có vẻ an toàn hơn sự thật.
ª Họ quá quan tâm đến suy nghĩ của người khác
Bạn có thể cho rằng những người không bao giờ thừa nhận mình sai là kiêu ngạo hoặc đơn giản là không quan tâm đến suy nghĩ của người khác. Nhưng trong nhiều trường hợp, điều ngược lại mới đúng - họ quá quan tâm.
Những người quá quan tâm đến hình ảnh của mình sẽ làm bất cứ điều gì để bảo vệ nó, bao gồm cả việc từ chối thừa nhận sai lầm. Họ sợ bị coi là ngớ ngẩn, yếu đuối hoặc bất tài, vì vậy thay vì thừa nhận lỗi lầm, họ lại cố gắng giữ thể diện - thường khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn.
Trớ trêu thay, một người càng cố gắng tỏ ra hoàn hảo, thì những khuyết điểm của họ càng lộ rõ. Sự tự tin thực sự không đến từ việc duy trì một hình ảnh hoàn hảo - mà đến từ việc đủ tự tin để thừa nhận khi mình sai và vẫn tiến về phía trước.
ª Họ gặp khó khăn trong việc đồng cảm
Tôi từng nghĩ việc thừa nhận sai lầm chỉ liên quan đến bản thân tôi - lòng tự trọng, và nhu cầu được đúng. Nhưng theo thời gian, tôi nhận ra một điều: việc từ chối thừa nhận sai lầm không chỉ ảnh hưởng đến bạn - mà còn ảnh hưởng đến tất cả mọi người xung quanh. Do vậy, những người không dám thừa nhận sai lầm thường gặp khó khăn trong việc đồng cảm.
Nhà tâm lý Daniel Goleman, người tiên phong trong nghiên cứu về trí tuệ cảm xúc, đã từng nói: "Nếu bạn không kiểm soát được khả năng cảm xúc của mình... thì dù bạn có thông minh đến đâu, bạn cũng sẽ không tiến xa được."
Trí tuệ cảm xúc không chỉ là việc hiểu bản thân—mà còn là việc hiểu hành động của bạn ảnh hưởng đến người khác như thế nào. Như vậy, việc thừa nhận sai lầm không chỉ là một kỹ năng cá nhân - mà còn là một kỹ năng quan hệ. Nó thể hiện sự tôn trọng, xây dựng niềm tin và củng cố các mối quan hệ.
Muốn có hạnh phúc ở đời, chúng ta cần có sự đồng cảm. Để phát triển sự đồng cảm, việc quan trọng là “sai phải nhận là sai, chớ nên im lặng và cũng đừng tìm cách chối cãi”. ª
(Viết riêng cho Dân Việt News)
